|
جمع‌آوري قرآن كريم در زمان ابوبکر صدیق
بسم الله الرحمن الرحیم
تعداي از حافظان قرآن كريم در جنگ يمامه به شهادت رسيدند. همين امر ابوبكر صديق رضی الله عنه را بر آن داشت تا در مورد جمع‌آوري قرآن با عمر فاروق رضی الله عنه مشورت نمايد. قرآن كريم به شكل پراكنده بر روي پوستين‌هاي چرمي، استخوان‌ها (كتف‌ها)ي شتر و شاخه‌هاي پهن خرما نوشته شده و در سينه‌ي افراد، پراكنده بود.( حروب الردة و بناء الدولة الإسلامية، نوشته‌ي احمد سعيد، ص145)
ابوبكر صديق رضی الله عنه مسؤوليت جمع‌آوري قرآن را كه هيچ پيشينه‌اي نداشت و كار جديدي بود، به صحابي بزرگوار رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم زيد بن ثابت انصاري رضی الله عنه واگذار كرد. زيد رضی الله عنه مي‌گويد: ابوبكر صديق رضی الله عنه مرا (در زمره‌ي مجاهدان) براي جنگ با اهل يمامه (مسيلمه‌ي كذاب و پيروانش) فرستاد. ابوبكر صديق رضی الله عنه مي‌فرمايد: عمر رضی الله عنه پيشم آمد و گفت: «تعداد زيادي از حافظان قرآن در جنگ يمامه كشته شدند و من از اين مي‌ترسم كه در جنگ با ساير كفار نيز حافظان بيش‌تري كشته شوند و بدين‌سان بخش زيادي از قرآن نابود شود. لذا پيشنهاد مي‌كنم دستور بدهي كه قرآن را گردآوري كنند.» به عمر گفتم: چگونه كاري بكنم كه رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم نكرده‌اند؟!
(شايد رسول‌خداص از آن جهت قرآن را در مصحفي گرد نياوردند كه بيم آن مي‌رفت كه بعد‌ها چيزي از احكام يا حتي الفاظ قرآن منسوخ شود و آيه يا بخش منسوخ‌شده، هم‌چنان در مصحف بماند. با وفات رسول‌خدا (ص) كه وحي منقطع شد، خداي متعال در دل صحابه انداخت تا براي حفظ و ماندگاري قرآن، آن را جمع كنند. (سيرة و حياة الصديق، ص120))
عمر رضی الله عنه گفت: «به خدا قسم كه اگر قرآن جمع شود، خيلي بهتر است.» ابوبكر صديق رضی الله عنه مي‌افزايد: عمر به‌قدري پيشم آمد و بر پيشنهادش تأكيد كرد كه خداي متعال، سينه‌ام را همانند سينه‌ي عمر رضی الله عنه (براي گردآوري قرآن) گشود و به همان نتيجه رسيدم كه عمر رضی الله عنه پيشنهاد كرده بود. زيد رضی الله عنه مي‌گويد: ابوبكر صديق رضی الله عنه به من فرمود: «تو، جوان و خردمند هستي و در راستي تو ترديدي نداريم؛ تو در زمان رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم كاتب وحي بودي؛ پس براي جمع‌آوري قرآن اقدام كن و آن را گردآور.» زيد مي‌گويد: «به خدا سوگند اگر به من دستور مي‌دادند كه كوهي را جابه‌جا كنم، برايم آسان‌تر از اين بود كه مرا مأمور جمع‌آوري قرآن كنند. من، در پي جمع‌آوري قرآن برآمدم و آياتي را كه در سينه‌ها، شاخه‌هاي خرما، صفحه‌هاي سنگي، پوستين‌هاي چرمي و كتف شتر و گوسفند پراكنده بود، گرد آوردم. آخر سوره‌ي توبه (از لَقَدْ جَاءَ‌كُمْ تا انتهاي سوره) را تنها نزد ابوخزيمه‌ي انصاري رضی الله عنه يافتم. مصحف‌هاي جمع‌آوري شده تا پايان حيات ابوبكر صديق رضی الله عنه نزد ايشان بود و پس از وفاتشان به عمر فاروق رضی الله عنه و پس از عمر رضی الله عنه به دخترش حفصه رضي الله عنها سپرده شد.( بخاري، شماره‌ي4986)
بغوي، در توضيح اين روايت مي‌گويد: از اين روايت، معلوم مي‌شود كه صحابهy قرآني را كه خداي متعال بر پيامبرش نازل كرده‌است، از جاهاي مختلف گرد‌آورده و بر آن چيزي نيفزوده و يا از آن چيزي كم نكرده‌اند. بنابراين، قرآن در شاخه‌هاي خرما، صفحه‌هاي سنگي و سينه‌هاي حافظان پراكنده بوده و صحابهy از اين نگران بوده‌اند كه با از بين رفتن هر يك از اين‌ها، بخشي از قرآن از دست مي‌رود و همين نگراني، آنان را بر آن داشت تا با اتفاق نظر همديگر قرآن را يك‌جا گرد‌آورند و آن را همان‌گونه كه از رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم شنيده بودند و بي‌آن‌كه چيزي از آن را پس و پيش كنند، بنويسند. صحابهy در نوشتن قرآن، همان ترتيبي را رعايت كردند كه از رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم فراگرفته بودند؛ جبرئيلu هنگام نزول هر آيه، ترتيب و جايش را به رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم نشان مي‌داد و مي‌گفت كه اين آيه، پس از فلان آيه در فلان سوره قرار مي‌گيرد. آن حضرت صلی الله علیه وسلم نيز قرآن را به صحابه به همان ترتيبي آموزش مي‌دادند كه جبرئيل به ايشان گفته بود و اينك قرآني كه در دست ما است، به همان ترتيب مي‌باشد.( شرح السنة (4/522) از بغوي)
آري، اين يكي از امتيازات و فضايل ابوبكر صديق رضی الله عنه است كه او، نخستين كسي است كه به جمع‌آوري قرآن همت گماشت. صعصعه بن صوحان رحمه الله مي‌گويد: نخستين كسي كه به جمع‌آوري قرآن اقدام كرد و كلاله(كلاله، از ديدگاه ابوبكر صديق رضی الله عنه به كسي مي‌گويند كه مرده است و پدر و يا فرزندي ندارد. در آيه‌ي176 سوره‌ي نساء، حكم ميراث كلاله، بيان شده و كلاله را ميت ارث‌گذاري معرفي كرده كه بدون فرزند بوده و تنها خواهر و يا برادري پس از او مانده باشد. ابوبكر صديق علاوه بر نداشتن فرزند، نداشتن پدر را نيز در تعريف كلاله داخل كرد و فرمود: «در مورد كلاله نظري دادم كه اگر درست باشد، از جانب خدا است و اگر درست نباشد، از جانب من و شيطان مي‌باشد. نگاه كنيد به: موسوعة فقه أبي‌بكر، ص36) را ارث‌گذار قرار داد، ابوبكر صديق رضی الله عنه بود.( اين روايت را ابن‌ابي‌شيبه (7/196) با اسناد صحيح نقل كرده است.)
علي بن ابي‌طالب رضی الله عنه نيز فرموده است: خداوند متعال، ابوبكر صديق رضی الله عنه را مورد رحمتش قرار دهد كه او، نخستين كسي است قرآن را جمع‌آوري كرد.
ابوبكر صديق رضی الله عنه زيد بن ثابت رضی الله عنه را از آن جهت مأمور انجام چنين كار بزرگي كرد كه زيد رضی الله عنه داراي ويژگي‌ها و توانمندي‌هاي خاصي بود:
1ـ زيد رضی الله عنه جواني بيست‌ويك‌ساله بود كه براي انجام مأموريتش، نشاط و توان بيش‌تري داشت.
2ـ زيد رضی الله عنه از فراست و هوش بالايي برخوردار بود كه او را شايسته‌ي انجام كار بزرگي چون جمع‌آوري قرآن، قرار داد.
3ـ زيد، جواني مؤمن و قابل اعتماد بود و هيچ شكي در درستي و راستي وي وجود نداشت كه سبب سلب اطمينان از او گردد.
4ـ زيد رضی الله عنه در كتابت وحي پيشينه داشت و همين سابقه، كارورزي و تجربه‌اي عملي براي زيد رضی الله عنه در نوشتن قرآن بود و سبب مي‌شد تا نوشتن قرآن، برايش كار تازه‌اي نباشد.
اين ويژگي‌هاي باارزش زيد رضی الله عنه ابوبكر صديق رضی الله عنه را بر آن داشت تا مسؤوليت جمع‌آوري قرآن را به زيد رضی الله عنه بسپارد و او را در انجام چنين كار بزرگي، شايسته و خبره بداند.
5 ـ علاوه بر اين زيد رضی الله عنه يكي از چهار نفري بود كه در زمان رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم قرآن را جمع‌آوري كردند. قتاده مي‌گويد: از انس بن مالك رضی الله عنه پرسيدم: چه كسي در زمان رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم قرآن را جمع‌آوري كرد؟ انس رضی الله عنه فرمود: «چهار نفر كه همه‌ي آن‌ها از انصار بودند: ابي بن كعب، معاذ بن جبل، زيد بن ثابت و ابوزيدy »
شيوه‌اي كه زيد رضی الله عنه براي جمع‌آوري قرآن در پيش گرفت، اين بود كه تنها آن دسته از دست‌نوشته‌هاي قرآني را مي‌پذيرفت كه در حضور رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم نوشته شده بود و آن‌چه را كه صحابه از آيات قرآن حفظ داشتند، مي‌پذيرفت و البته از ترس اين‌كه مبادا در حفظ، اشتباهي وجود داشته باشد، تنها به محفوظات بسنده نمي‌كرد و آن‌ها را با دست‌نوشته‌‌ها، مورد ارزيابي و بررسي قرار مي‌داد. او تنها دست‌نوشته‌اي را مي‌پذيرفت كه آورنده‌ي آن دست‌نوشته، با خود دو شاهد داشت كه گواهي دهند آيات دست‌نوشته در حضور رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم به كتابت در آمده است. بنابراين زيد رضی الله عنه در جمع‌آوري قرآن به‌قدري باريك‌بين و حساس بود كه هشيارانه و با دقت كامل مسؤوليتش را انجام داد. زيد رضی الله عنه در زمان عثمان بن عفان رضی الله عنه نيز طليعه‌دار جمع‌آوري قرآن شد.( التفوق و النجابة علي نهج الصحابة)
و صلی الله و سلم علی محمد و علی آله و اصحابه الی یوم الدین
منبع: کتاب ابوبکر صدیق، محمد علی صلابی
سایت عصر اسلام
IslamAge.Com
|
.gif){kind=small}
