|
گستره‌ي علم و دانش ابوبكر رضی الله عنه
بسم الله الرحمن الرحیم
ابوبكر رضی الله عنه از عالم‌ترين و داناترين مردم نسبت به دين خدا و بلكه ترساترين آن‌ها بود و بيش از همه از خدا مي‌ترسيد. ( تاريخ الخلفاء از سيوطي، ص58)
اهل سنت بر اين اتفاق نظر و بلكه اجماع دارند كه ابوبكر رضی الله عنه عالم‌ترين شخ صلی الله علیه وسلم امت است. دليل اين امر، اين است كه ابوبكر رضی الله عنه همواره ملازم و همراه رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم بوده است. او، بيش از ديگران در سفر و حضر، شب و روزش را با رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم مي‌گذراند و شبانگاهان و پس از نماز عشاء با آن حضرت صلی الله علیه وسلم مجلس مي‌كرد و با ايشان به قدري درباره‌ي مسايل مسلمانان سخن مي‌گفت كه كم‌تر كسي به اين افتخار مشرف مي‌شد. خود رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم نيز هرگاه مي‌خواستند با صحابه در مورد مسأله‌اي مشورت و رايزني كنند، ابتدا با ابوبكر رضی الله عنه مشورت ورايزني مي‌فرمودند؛ گاهي به مشورت با ابوبكر رضی الله عنه بسنده مي‌كردند و مشورت او را به اجرا مي‌گذاشتند و گاهي پس از مشورت با ابوبكر رضی الله عنه با ياران ديگرشان نيز مشورت مي‌نمودند و معمولاً در صورت وجود اختلاف نظر در مشورت ابوبكر رضی الله عنه و ديگران، به مشورت ابوبكر عمل مي‌كردند. رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم ابوبكر رضی الله عنه را به سرپرستي نخستين حج گماشتند و به او مسايل حج را كه حاوي باريك‌ترين و حساس‌ترين احكام مي‌باشد، آموزش دادند؛ قطعاً اگر ابوبكر رضی الله عنه از علم وافر و گسترده‌اي برخوردار نبود، به سرپرستي آن حج حساس ومهم گماشته نمي‌شد. ابوبكر رضی الله عنه به جاي رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم نيز در محراب نماز قرار گرفته كه همين، بيان‌گر جايگاه علمي ابوبكر رضی الله عنه مي‌باشد؛ چراكه تنها ابوبكر رضی الله عنه در حيات رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم به چنين افتخاري نايل شده است. در باب احكام زكات نيز فقها به احكامي در اين مورد اعتماد كرده‌اند كه انس رضی الله عنه از ابوبكر رضی الله عنه فرا گرفته است. چراكه ابوبكر بيش ازديگران به آموزه‌هاي پيامبر صلی الله علیه وسلم و ناسخ و منسوخ در اين باب تسلط و آگاهي داشته و همين، طريق فراگيري انس رضی الله عنه از ابوبكر رضی الله عنه را در مورد مسايل زكات قوت بخشيده است.( بخاري، شماره‌ي1448)
دانش ابوبكر رضی الله عنه در نهايت پختگي و وسعت بوده است؛ زيرا نمي‌توان از ابوبكر رضی الله عنه حتي يك اشتباه هم در مورد مسايل شرعي سراغ گرفت و يك گفته‌اش را مخالف نصو صلی الله علیه وسلم و تصريحات شرعي يافت. اين، در حالي است كه ديگران در اين پهنه دچار لغزش و خطا شده‌اند.
ابوبكر رضی الله عنه در حضور رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم فتوا مي‌داد و قضاوت مي‌نمود كه عمدتاً مورد تأييد رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم نيز قرار مي‌گرفت. ابوبكر رضی الله عنه تنها كسي است كه در حضور پيامبر صلی الله علیه وسلم حكم و فتوا صادر مي‌كرد. در صفحات پيشين به اظهار نظر يا حكم ابوبكر رضی الله عنه درباره‌ي غنيمت جنگي ابوقتاده رضی الله عنه در جنگ حنين و در حضور رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم اشاره كرديم. پختگي علمي و دانش وافر ابوبكر رضی الله عنه پس از وفات رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم نيز پديدار و هويدا گشت؛ امت در دوران خلافت ابوبكر رضی الله عنه در هر مسأله‌اي كه دچار اختلاف شد، با حل و فصل خليفه‌ي مسلمانان پس از تبيين و تشريح مسأله‌ي مورد اختلاف بر مبناي كتاب و سنت به هماهنگي و يكنواختي رسيد. اين رويكرد ابوبكر رضی الله عنه در تبيين و توضيح مسايل مورد اختلاف، نشانه‌ي كمال علمي وي و شناختش به دلايلي است كه نزاع و قيل و قال را برطرف مي‌سازد. مردم نيز در پي دلايل ابوبكر رضی الله عنه قانع مي شدند؛ چراكه او را درست‌كار و راست‌گفتار مي‌شناختند. ابوبكر رضی الله عنه در زمان بحراني رحلت رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم با موضعي استوار صحابه رضی الله عنهم را به درك اين حقيقت دردناك قانع نمود و ايمانشان را در آن غم جان‌سوز از آفت بي‌صبري مصون داشت. علاوه بر اين جاي دفن رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم را بر اساس آن‌چه از خود آن حضرت شنيده بود، مشخ صلی الله علیه وسلم كرد و بر مبناي آموخته‌هايش از رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم و به تأييد تعداد زيادي از صحابه، حكم مشخصي درباره‌ي ميراث آن حضرت صلی الله علیه وسلم صادر نمود. او با وجود برخي مخالفت‌ها، بي‌درنگ با مرتدان و مانعان زكات جنگيد و بر اعزام لشكر اسامه رضی الله عنه تأكيد كرد. ابوبكر رضی الله عنه بر اساس فرموده‌ي رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم براي صجابه تبيين نمودكه خليفه بايد از قريشيان باشد. زماني كه رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم به بنده‌اي از بندگان خدا اشاره كردند كه در مورد دنيا و آخرت به او اختيار انتخاب داده شده، ابوبكر رضی الله عنه دانست كه منظور پيامبر صلی الله علیه وسلم از آن بنده‌ي خدا، خودشان مي‌باشد. در صفحات بعد به اين موضوع خواهيم پرداخت.
رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم در مورد ابوبكر رضی الله عنه خوابي ديدند كه از آن به علم ابوبكر تعبير شد؛ از عبدالله بن عمر رضي الله عنهما روايت شده كه رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: (رأيت كأنّي أعطيت عسًّا، فشربت منه حتّي تملأت فرأيتها تجري في عروقي بين الجلد و اللحم، ففضلت منها فضلة فأعطيتها أبابكرٍ) يعني:«(در خواب) ديدم كه كاسه‌اي پر از شير به من داده شد و از آن به‌گونه‌اي سير نوشيدم كه گويا آن را مي‌ديدم كه در رگ‌هايم و درميان پوست و گوشتم جريان يافته است؛ مقداري از آن شير زياد آمد؛ آن مقدار اضافه را به ابوبكر رضی الله عنه دادم.» صحابه عرض كردند: «اي رسول‌خدا! اين، همان علمي است كه خداي متعال به شما داده و شما از آن سرشار گشته و مقداري را نيز به ابوبكر رضی الله عنه داده‌ايد.» رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «درست تعبير كرديد.»( الإحسان في تقريب صحيح ابن‌حبان (15/269))
ابوبكر صديق چنين باور داشت كه خواب، حق است و در تعبير خواب نيز توانمند بود. او معمولاً پس از نماز صبح از مردم مي‌خواست تا هر كس خواب خوبي ديده، تعريف كند؛ او همواره مي‌گفت: «خواب خوب مسلماني كه با وضو خوابيده، در نزد من از خيلي چيزها بهتر است.»
ابن‌عباس رضي الله عنهما مي‌گويد: شخصي نزد رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: «شب در خواب، سايباني را ديدم كه از آن روغن و عسل برمي‌دارند؛ برخي مقدار زيادي از روغن و عسل جمع مي كردند و برخي هم مقدار كمي؛ در اين ميان ريسماني ديدم كه از آسمان به زمين آويخته بود؛ شما را ديدم كه از آن بالا رفتيد؛ سپس شخ صلی الله علیه وسلم ديگري ريسمان را گرفت و از آن بالا رفت؛ آنگاه شخ صلی الله علیه وسلم ديگري آن را گرفت و بالا رفت. سرانجام شخ صلی الله علیه وسلم ديگري ريسمان را گرفت تا بالا برود، اما ريسمان پاره شد؛ پس از آن دوباره ريسمان به حالت اولش درآمد. ابوبكر رضی الله عنه گفت: «اي رسول‌خدا! پدرم فدايت شود؛ شما را به خدا بگذاريد تا من اين خواب را تعبير كنم.» رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم به ابوبكر رضی الله عنه اجازه دادند تا آن خواب را تعبير كند. ابوبكر رضی الله عنه گفت: «آن سايبان، اسلام است و روغن و عسلي كه از آن چكيده، به معنای قرآن مي‌باشد كه برخي (با تلاوت قرآن)از شيريني و حلاوت آن زياد بهره مي‌برند و برخي هم كم و اندك. اما ريسمان آويخته از آسمان به زمين، همان حق و حقيقتي است كه شما بر آن هستيد و به وسيله‌ي آن خدا، شما را بالا مي‌برد و سپس شخصي پس از شما نيز آن ريسمان (دين حق و آموزه‌هاي كتاب و سنت) را مي‌گيرد و بالا مي‌رود. سپس شخ صلی الله علیه وسلم ديگري به همين منوال و وسيله بالا مي‌رود. سپس شخ صلی الله علیه وسلم دیگری آن را مي‌گيرد، اما ریسمان پاره مي‌شود و دوباره وصل مي‌گردد و او هم به وسيله آن بالا مي‌رود». ابوبكر رضی الله عنه پس از تعبير خواب به رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم گفت: «پدرم فداي شما اي رسول‌خدا، بفرماييد كه آيا درست تعبير كردم يا اشتباه؟» رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «قسمتي را درست گفتي و مقداري هم اشتباه كردي.» ابوبكر رضی الله عنه گفت: «به خدا سوگند به من بگوييد كجا اشتباه گفتم.» رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «سوگند نخور».( بخاري، كتاب التعبير، شماره‌ي7046)
يك بار عايشه رضي الله عنها در خواب ديد كه سه ماه تابان در خانه‌اش قرار گرفتند. خوابش را براي ابوبكر رضی الله عنه تعريف كرد. ابوبكر رضی الله عنه خواب عايشه رضي الله عنها را چنين تعبير فرمود: «اگر خوابت به حقيقت بپيوندد، در خانه‌ات سه نفر از بهترين بندگان خدا دفن خواهند شد.» پس از آن‌كه رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم رحلت فرمودند، ابوبكر رضی الله عنه به عايشه رضي الله عنها فرمود: «اي عايشه! اين بهترين ماه تاباني است كه در خانه‌ات قرار گرفت.» ابوبكر رضی الله عنه پس از رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم در تعبير خواب، علم و دانش بيش‌تري از ديگران داشت. البته ابوبكر رضی الله عنه با وجودي كه درميان صحابه از همه عالم‌تر بود، در عين حال بيهوده سعي نمي‌كرد درباره‌ي چيزي كه نمي‌داند، اظهار نظر كند. « وَفَاكِهَةً وَأَبًّا » را خواند؛آن‌جا اين سؤال مطرح شد كه منظور از «أب» در اين آيه چيست؟ هر كس به‌گونه‌اي اظهار نظر كرد. ابوبكر رضی الله عنه فرمود: «اين، تكلف و اظهار نظر نابجا است كه ندانسته چيزي گفته شود؛ كدامين زمين مرا در خود جاي مي‌دهد و كدامين آسمان مرا در زير سقفش مي‌گنجاند كه درباره‌ي كتاب خدا چيزي بگويم كه مي‌دانم؟»( فتح الباري (13/258)؛ در سند روايت، ميان ابراهيم نخعي و ابوبكر صديق، انقطاع وجود دارد)
و صلی الله و سلم علی محمد و علی آله و اصحابه الی یوم الدین.
سایت عصر اسلام
IslamAge.Com
|
.gif){kind=small}
