|
وصف اصحاب پیامبر صلی الله علیه وسلم در قرآن كريم
بسم الله الرحمن الرحیم
خداوند متعال می‌فرمايد:
«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآَزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا» (فتح /29).
محمد فرستاده خدا است و كساني كه با او هستند در برابر كافران تند و سرسخت و نسبت به يكديگر مهربان و دلسوزند. ايشان را در حال ركوع و سجود مي‌بيني. آنان همواره فضل خداي را مي‌جويند و رضاي او را مي‌طلبند. نشانهايشان بر اثر سجده در پيشانيهايشان نمايان است. اين، توصيف آنان در تورات است و اما توصيف ايشان در انجيل چنين است كه همانند كشتزاري هستند كه جوانه‌هاي (خوشه‌هاي) خود را بيرون زده و آنها را نيرو داده و سخت نموده و بر ساقه‌هاي خويش راست ايستاده باشد، به گونه‌اي كه برزگران را به شگفت مي‌آورد. (مؤمنان نيز همين گونه‌اند. آني از حركت بازنمي‌ايستند و همواره جوانه مي‌زنند و جوانه‌ها پرورش مي‌يابند و بارور مي‌شوند و باغبانانِ بشريت را بشگفت مي‌آورند. اين پيشرفت و قوّت و قدرت را خدا نصيب مؤمنان مي‌كند) تا كافران را به سبب آنان خشمگين كند. خداوند به كساني از ايشان كه‌ايمان بياورند و كارهاي شايسته بكنند آمرزش و پاداش بزرگي را وعده مي‌دهد.
شايسته به نظر مي‌رسيد كه برای تقویت و تأکید هر چه بیشتر موضوع محبّت متقابل و دلسوزي و همكاري همه جانبه ی بين خلفاي راشدين و صحابه ي كرام كه در صفحات گذشته ذكر شد با این آیه‌ی کریمه ختم شود، چون حاوی ستايش از مقام رسولالله صلی الله علیه وسلم و صحابه ي بزرگوار است و توضيح مي‌دهد كه سخت گيري و تندي علیه كافران و مهرباني و عطوفت و دلسوزي نسبت مؤمنان از برجسته‌ترين نشانه‌ها و اعمال صالح همراه با اخلاص و اميد فراوان به فضل و رحمت خداوند متعال از ديگر صفات اصحاب است. در مقدمه‌ي اين اعمال صالح برپاداشتن نماز فراوان، به هدف فضل و رضاي خدا قرار دارد و خداوند متعال اين ويژگي را به اين صورت توضيح می‌دهد
كه: « تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا»
(نشانه‌ي كثرت نماز خواندن در چهره‌هايشان نمايان است).
واژه‌ي «سيما» به معناي نشانه‌است و گفته‌اند: سفيدي و روشني است كه در قيامت در چهره‌هاي آنان هویدا خواهد بود، اين تفسيري است كه حسن بصري، سعيد بن جبير و طبق روايتي از ابن عباس نقل كرده‌اند و در روايتي ديگر او و ابن عباس گفته‌اند: منظور چهره‌ي زيبا و نوراني آنها در دنياست و نيز مجاهد گويد: منظور از سيما فروتني و تواضع است.[1]
در بين اقوال فوق هيچ منافات و تناقصي نيست، چون امكان اين هست كه در دنيا در چهره‌ي آنان نور و زيبايی ظاهر شود كه از تواضع و فروتني‌شان نشأت گرفته باشد و در آخرت سیمای روشن و نوراني برخوردار باشند[2].
ابن كثير می‌گويد: صحابه با نيت‌ها و اهداف پاك اعمالشان را خالصانه براي خدا انجام مي‌دادند و هر كس در مورد زندگي اصحاب مطالعه كند از رفتار وكردارشان به شگفت مي‌آيد.
امام مالك می‌گويد: به من رسيده كه هرگاه نصارا صحابه اي از فاتحان شام را مي‌ديدند، مي‌گفتند: سوگند به خدا كه اينها از حواريون (ياران خاص سيدنا عيسی) بهترند؟ راست گفته‌اند، چون اين امت در كتابهاي پيشين با بزرگي و احترام ياد شده‌اند که قطعاً بزرگترين و برترين افراد اين امّت اصحاب رسول خدا هستند. خداوند متعال با ذكر نامشان در كتابهاي آسماني و اخبار و روايات متداول در بين امتها نام و آوازه‌ی آن نيكان شرافتمند را بلند كرده است.
گروهي از علماء و صاحب نظران هم امام مالك را تأييد كرده‌اند و سپس خداوند متعال در ادامه مي‌فرمايد: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمً»: «خداوند به آناني كه‌ايمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند وعده داده است كه پاداشي بزرگ و شرافتمندانه بدهد و قطعاً وعده‌ي پروردگار حق و راست است و هرگز تغيير نخواهد كرد و خلاف وعده نخواهد شد و هركس راه صحابه را در پيش گيرد، از آنها و در حكم آنها محسوب می‌گردد، با اين تفاوت كه در فضيلت و پيشي گرفتن و تكامل ايماني كه به آن رسيده‌اند، كسي ديگر از اين امت نمی‌رسد و خداوند از آنان اعلان رضايت كرده و باغ‌هاي بهشت را جايگاه ایشان قرار داده‌است.[3]
از فرموده‌ی خداوند متعال که مي‌فرمايد: (تا كفار را بوسيله‌ي صحابه به خشم آورد)، خطرناك‌ترين حكم و تندترين تهديد و سخت ترين وعيد در حق كساني است كه نسبت به اصحاب رسولالله خشم و كينه در دل پرورانیده‌اند و يا در دلشان كدورتي باشد.[4] اين كه خداوند در آخر آيه مي‌فرمايد: «خداوند به آنان كه‌ايمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند، آمرزش و پاداش بزرگي وعده داده است.» وعده‌اي است براي تمام صحابه و تمام كساني (از اين امت) با ايمان عمل صالح انجام داده‌اند، كه به بهشت جاویدان خواهند رفت و چون اين وعده‌ی الهي براي تمام مؤمنان تا روز قيامت عام است.[5]
ضمیر « ﮉ » در اين آيه‌ی سابق براي بيان جنس است، نه بيان تبعيض. ابن تيميه رحمه‌الله گفت: بدون شك اين صفات سخت گيري و تندي علیه كفار و مهرباني و عطوفت نسبت به خودشان و ركوع و سجده‌اي كه براي به دست آوردن فضل و رضاي خداوند باشد، با وجود نشانه‌ي و آثار سجده‌ها در چهره و سیما، به طوری كه آنها از حالت ضعف شروع مي‌كنند تا به حد كمال و قدرت رسیده و راست و استوار مي‌ايستد، مانند كشتزارها و وعده‌ي مغفرت و پاداش بزرگ، همه مدح و ستايش صحابه است و حتي تنها اين صفات كافي نيست، بلكه ايمان و عمل صالح نيز شرط است و اگر همه ایشان اين صفات را داشته باشند، بیشتر سزاوار مغفرت و آمرزش الهي هستند. حتّي اگر اين اوصاف در قرآن در مورد صحابه ذكر نمي‌شد، باز هم گمان می‌رفت كه آنان با داشتن اين صفات سزاوار مغفرت هستند و در اين آيه سبب پاداش بيان نشده، بر خلاف آن صورتي كه فقط ايمان و عمل ذكر مي‌شود، چون هر گاه حكم با اسم مشتق مناسبي معلق شود، آنچه از آن گرفته مي‌شود علّت حكم است.[6]
آنچه در اين بخش گفته شد به طور كل با كلام و سخن قرآن كريم در مورد مهرباني و عطوفت صحابه نسبت به همدیگر و سخت‌گيري و تندي با كفار هماهنگ و سازگار است، بويژه آن پيوند محكمی‌كه بين خلفاي راشدين كه بزرگان شرافتمند و برترين صحابه و رهبران امت پس از وفات پيامبر بوده‌اند، برقرار بوده است، لذا لازم و حتي فرض است كه مؤمنان از روايت ضعيف و داستانهاي جعلي كه دشمنان اسلام به منظور لکه‌دار کردن و مخدوش ساختن تاريخ صدر اسلام ساخته و پرداخته‌اند، به شدت پرهيز كنند، آيا روايات دروغين خود بافته و داستانهاي بي‌اساس و واهی كه دشمنان اسلام در بين خلفاي راشدين با خيال بافي نقل كرده‌اند را بپذيريم و آنچه را در قرآن و احاديث صحيح آمده كه با اقوال علماي مورد اعتماد ما موافق است، رد كنيم؟!
خداوند متعال درباره‌ي صحابه و مؤمنان می‌فرمايد:
«وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ » (انفال/63).
و (خدا بود كه عربها را با وجود دشمنانگي شديدشان در پرتو اسلام دگرگون كرد و) در ميان آنان الفت ايجاد نمود (و دلهاي پر از حقد و كينه‌انان را به هم نزديك و مهربان كرد، به گونه‌اي كه) اگر همه آنچه در زمين است صرف مي‌كردي نمي‌توانستي ميان دلهايشان انس و الفت برقرار سازي.لي خداوند (با هدايت آنان به ايمان و دوستي و برادري) ميانشان انس و الفت انداخت، چرا كه‌او عزيز و حكيم است (و بر هر كاري توانا و كارش از روي فلسفه و حكمت انجام مي‌پذيرد).
اين وصف قرآن از حقيقت پيوند دوستي و محبت بين اصحاب و در واقع عنايت و لطف خداوند متعال نسبت به آن نسل پاك است كه بشر را در آن هيچ گونه دخالتي نيست و در قرآن الفت ومحبت بين صحابه نعمتي از جانب خداوند به شمار می‌رود كه خداوند به پیامبر صلی الله علیه وسلم منّت نهاده است و اين تصوير قرآن از حقيقت صحابه است كه با روايات صحيح سازگار است و بدینصورت کسانی رسوا می‌شوند که روایات دروغين و جعلي را ساخته و پرداخته‌اند و در عین حال عقيده و روش كساني را تأييد مي‌كند كه با آيات قرآن و روايات صحيح پیامبر صلی الله علیه وسلم منطبق است، ابن عباس فرمود: پيوند خويشاوندي قطع شدني است، خوبي‌ها و نيكي‌ها فراموش مي‌شود، امّا هيچ پيوندي همانند پيوند دلها نديده‌ايم! [7]
شاعر مي‌گويد:
ولقد صحبت الناس ثم خبرتهم
فإذا القرابة لا تقرب قاطعًا
وبلوت ما وصلوا من الأسباب
وإذا المودة أقرب الأسباب
یعنی:
با مردم نشست و برخواست داشتم و از وضعيت آنان اطلاع پيدا كردم و اسباب پيوند و روابط بين شان را آزمودم
ديدم پيوند خويشاوندي قابل گسيختن است،
و دوستي قلبي نزديك ترين پيوندها است.[8]
وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله و اصحابه الی یوم الدین
منبع:کتاب علی ابن ابیطالب رضی الله عنه ، تالیف: محمد علی صلابی
سایت عصر اسلام
www.Islamage.Com
---------------------------------------------------------
[1]- تفسير الطبري 26/110-111 و تفسير القرطبي 6/292-294.
[2]- تفسير طبري 26/112.
[3]- تفسير ابن كثير 6/365.
[4]- بر گرفته شده‌از(من هدي الاسلام)، عبدالحسن العباد/86.
[5]- عقيده‌اهل السنة من الصحابه 1/76.
[6]- منهاج السنة 1/158.
[7]- الدر المنثور في تفسير المأثور 4/100.
[8]- همان منبع 4/100.
|
.gif){kind=small}
