|
پادشاهان حیره
سرزمین عراق و اطراف آن را، از همان اوان که کورش کبیر (557-529 ق.م) آنجا را سامان و سازمان بخشید، پارسیان بر آن سرزمین‌ها حکومت می‌کردند، و هیچکس با آنان کشمکش و خصومتی نداشت. در سال 326 پیش از میلاد، اسکندر مقدونی قیام کرد، و دارا، شاه ایران، را شکست داد و پارسیان را درهم شکست، و به قدرت و شوکت آنان پایان داد. سرزمین‌های پارسیان تجزیه شد، و ملوک‌الطوائف فرمانروایی قسمت‌های مختلف آن را در اختیار گرفتند.
این پادشاهان همچنان جداجدا، بر مناطق مختلف ایران فرمان می‌راندند، تا به سال 230 میلادی، و درعهد همین پادشاهان ملوک‌الطوائف، قحطانیان مهاجرت کردند، و بخشی از حومهٔ عراق را اشغال کردند؛ سپس مهاجران عدنانی به آنان پیوستند، و با آنان به کشمکش پرداختند، تا بالاخره، در بخشی از جزیره فُراتیه ساکن شدند.
نخستین پادشاه حیره از این مهاجران عرب، مالک بن فهم تنوخی از آل قحطان بود، و محل اقامت او شهر انبار یا در نزدیکی انبار بود. پس از وی، برادرش عمرو بن فهم، به روایتی، و جذیمه بن مالک بن ملقّب به «اَبرش» و «وَضّاح» به روایت دیگری، جانشین وی شدند.( یعقوبی، ج 1، ص 169؛ مسعودی)
در عهد اردشیر پسر بابک، دوباره، قدرت به پارسیان بازگشت. اردشیر مؤسّس سلسلهٔ ساسانیان بود، که به سال 236 میلادی بنیانگذار این سلسله گردید. وی پراکندگی‌ها و نابسامانی‌های امور پارسیان را به سامان آورد، و بر عرب‌های مقیم مناطق تحت سیطرهٔ خویش چیره شد؛ و همین امر، موجب کوچ کردن قضاعه به شام گردید، و اهل حیره و انبار به فرمان او گردن نهادند.
در عهد اردشیر بابکان ولایت و حکومت جذیمهٔ وضّاح بر حیره، و نیز حکومت و ولایت دیگر عرب‌های ربیعه و مضر که در سرزمین عراق و عربستان فرمان می‌راندند، همچنان برقرار بود. اردشیر معتقد بود که محال است بتواند مستقیماً بر عربها حکومت بکند، و نگذارد که آنان مناطق تحت فرمان او را غارت کنند، مگر آنکه فردی را از میان عربها پادشاه آنان گرداند که از یک سوی وی حکومت ساسانیان را تأیید کند و دستیار و پاسدار حکومت مرکزی باشد؛ و از سوی دیگر، این امکان را به او بدهد که بتواند به کمک آنان در برابر پادشاهان روم بایستد، که سخت از ایشان در هراس بود؛ و در برابر عرب‌های مقیم شام که دست پروردهٔ پادشاهان روم بودند، عرب‌های مقیم عراق را در برابر آنان قرار دهد، و همواره در مقرّ پادشاه حیره یک تیپ از لشکریان ایران را آماده نگاه می‌داشت تا به مدد آنان بر عرب‌های بادیه‌نشین که بر علیه حکومت او خروج می‌کردند، پیروز آید. جذیمه حدود سال 268 میلادی از دنیا رفت.
پس از مرگ جذیمه، عمروبن عدی بن نصر لخمی (268- 288م) فرمانروای حیره شد. وی نخستین پادشاه از لخمیان و نخستین فرمانروایی بود که حیره را مقر حکومت خویش قرار داد. وی هم عصر خسرو شاپور پسر اردشیر بابکان بود. از آن پس، پیوسته لخمیان بر ولایت حیره پادشاهی می‌کردند، تا زمانی که قباد پسر فیروز (448-531م) فرمانروای ایران گردید. در عهد وی، مزدک ظهور کرد، و دعوت به رهایی از شریعت و قانون را آغاز کرد.
قباد به اتفاق عدهٔ فراوانی از مردم ایران آیین او را پذیرفتند. قباد پیکی نزد پادشاه حیره؛ منذربن ماءالسّماء (512-554م) فرستاد، و او را به اختیار کردن آن آیین پلید فراخواند. مُنذِر از روی خود بزرگ‌بینی و غیرت و تعصب عربیت، پیشنهاد او را نپذیرفت. قباد نیز او را برکنار کرد، و حارث بن عمرو بن حجر کندی را، که دعوت او به آیین مزدک را پذیرفته بود، جایگزین او گردانید.
خسرو انوشیروان (531-578 م) جانشین قباد شد. وی را آیین مزدک بسیار ناخوشایند افتاده بود. از این رو، مزدک را همراه با عدّهٔ زیادی از پیروان آیین وی کُشت، و مُنذر را به تخت پادشاهی حیره بازگردانید، و حارث بن عمرو را احضار کرد. اما، وی به نزد بنی کلب گریخت، و در میان آنان بماند تا مُرد.
پادشاهی پس از منذربن ماءالسماء در نسل وی پیوسته برقرار بود، تا نوبت حکومت به نعمان بن منذر (583-605م) رسید. خسرو انوشیروان بر اثر سعایت و سخن چینی زیدبن عدی عبادی بر او خشم گرفت. نزد نعمان فرستاد و او را احضار کرد. از حیره بیرون شد، و پنهانی بر هانی بن مسعود سرور و سالار آل شیبان درآمد، و خانواده و دارایی‌اش را به او سپرد؛ آنگاه بسوی خسرو ایران رهسپار گردید. خسرو انوشیروان نیز او را زندانی کرد، تا از دنیا رفت.
به جای منذر، شاهنشاه ایران، ایاس بن قبیصهٔ طائی را فرمانروایی بخشید، و به او فرمان داد که نزد هانی بن مسعود بفرستد، و از او بخواهد که هرچه نزد اوست تحویل دهد. هانی را حمیت عربیت از پذیرفتن چنین پیشنهادی بازداشت، و هانی به پادشاه جدید حیره اعلان جنگ داد. دیری نپایید که مرزبانان خسرو ایران همراه با قشون رزمندگان ایرانی، در رکاب ایاس، بر سر او ریختند، و در مکان ذی‌قار میان دو گروه کارزاری سهمگین شکل گرفت، که در اثنای آن بنی‌شیبان پیروز شدند، و پارسیان شکست سخت خوردند؛ و این نخستین روزی بود که عرب بر عجم پیروز می‌شد، و این ماجرا پس از میلاد رسول اعظم رُخ داد.
البتّه، تاریخ‌نگاران در مقام تعیین زمان دقیق این کارزار با یکدیگر اختلاف دارند. گروهی برآن‌اند که این ماجرا اندکی پس از ولادت رسول‌خدا -صلى الله علیه وسلم- روی داده است، و آن حضرت در ماه هشتم فرمانروایی ایاس بن قبیصه بر حیره به دنیا آمده است، گروهی دیگر بر این‌اند که اندکی پیش از بعثت بوده است، که این پذیرفتنی‌تر است؛ بعضی نیز گفته‌اند اندکی پس از بعثت بوده؛ و برخی گفته‌اند پس از هجرت بوده؛ و حتی بعضی دیگر گفته‌اند: پس از جنگ بدر!، و... .
خسرو انوشیروان پس از ایاس یک حاکم ایرانی را بر حکومت حیره گماشت، که نام وی آزادبه پسر ماهیان پسر مهرابنداد بود، و هفده سال (614-631 م) حکومت کرد. آنگاه به سال 632 میلادی، پادشاهی حیره به آل لخم بازگشت، و از آن دودمان، مُنذر بن نُعمان، ملقّب به معرور، به پادشاهی حیره رسید؛ امّا، فرمانروایی او بیش از هشت ماه به طول نیانجامید، و خالد بن ولید با لشکریان اسلام بر او وارد گردید.
وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.
عصر اسلام
IslamAge.Com |
.gif){kind=small}
