|
عمر بن عبدالعزیز (61 - 101 هـ) قسمت اول
1)- عمر بن عبدالعزیز و وجه تشابه او با عمر بن خطاب رضی الله عنهما:
نام اصلی او عمر می باشد، هر جا ذکری از او شود، اسم او همراه با اسم پدرش ذکر می شود، و این ستنی است که اعراب از قدیم الایام از خود به جای گذاشتند، وشخص را به پدرش منسوب می کنند، و اسلام نیز بر این سنت اقرار کرده است؛ این شخصیت زاهد و مؤمن نزد مردم به نام عمر بن عبدالعزیز شناخته می شود.
عمر بن عبدالعزیز و جد مادری او، عمر بن خطاب دو شخصیتی هستند، که وجه تشابه زیادی با هم دارند، شخصیت وعدالت این دو عمر، صفحات زیادی از کتب تاریخ را به خود مشغول کرده، و متفکرین و اندیشمندان زیادی در باره آنها قلم فرسایی کرده اند.. قشرهای مختلف جامعه، اعم از مردمان عادی، یا علماء و اهل علم، و یا سیاستمداران دولتی، از افکار و اندیشه این دو، بهره برده اند.
زهد پیشه کنندگان وعابدان دین، از تقوا و ورع و تواضع این دو استفاده برده، و آن را نمونه ای از تربیت صحیح در زهد و تقوا می دانستند، و از سیرت آنها بهره می بردند.
علماء و فقهاء از علم و اندیشه آنها بهره بردند و سیاستمداران و دولتمردان از عدالت و سیاست آنها در امور کشور فایده های زیادی کسب کردند.
عمر بن خطاب تربیت شده مکتب رسول الله صلی الله علیه و سلم، و عمر بن عبدالعزیز تربیت شده اصحاب رسول الله صلی الله علیه و سلم بود، او از شاگردان رسول الله صلی الله علیه و سلم بهره برده، و در عدالت و توسعه حکومت اسلامی به کار گرفت.
2) - اسم و نسب و خانواده‌ی عمر بن عبدالعزیز:
الف : اسم و نسب و تاریخ میلادش:
نام کامل او همراه با نسبش به ترتیب زیر می باشد:
عمر بن عبد العزيز بن مروان بن الحكم بن أبي العاص بن أمية بن عبد شمس بن عبد مناف ، و با رسول الله صلی الله علیه و سلم در جدشان عبد مناف به هم می‌رسند و کنیه اش ابوحفص می باشد.
مورخان در سال تولد او اختلاف نظر دارند، اما آن چیزی که راجح به نظر می‌رسد، سال 61 هجری می باشد؛ به این دلیل که او در هنگام وفاتش در سال 101 هجری چهل ساله بود، لذا سال 61 هجری راجح ترین قول در مورد سال ولادتش می باشد. مکان تولدش مدینه منوره، در دوره‌ی یزید بن معاویه است.
ب)- خانواده ی عمر بن عبد العزیز:
پدرش عبدالعزیز بن مروان یکی از بهترین امیران دولت بنی امیه بود، فردی شجاع و کریم بود، و بیش از بیست سال، بر بلاد مصر امارت داشت.
عبدالعزیز فردی با تقوا و پاکدامن بود، به همین جهت خانواده ای صالح و مؤمن را برای وصلت با آنها انتخاب کرد، او با أم عاصم دختر عاصم بن عمر بن خطاب رضی الله عنه ازدواج کرد، ام عاصم نوه ی عمر بن خطاب رضی الله عنه بود. عبدالعزیز در کسب علم و شنیدن احادیث رسول الله صلی الله علیه و سلم اهتمام خاصی از خود نشان می داد، و بارها از مصر قاصد می فرستاد، تا برای سماع حدیث رسول الله صلی الله علیه و سلم، افرادی نزد او فرستاده شوند.
مادر عمر بن عبدالعزیز دختر عاصم بن عمر بن خطاب رضی الله عنه بود. و عاصم بن عمر یکی از فقهای عصر خود شمرده می شد، عاصم از پدر و مادر خود احادیثی روایت کرده است. بدینوسیله خانواده او، در رساندن احادیث رسول الله صلی الله علیه و سلم، به نسلهای بعدی نقش مهمی ایفا کردند.
و اما پدر بزرگ مادری اش، عمر بن خطاب رضی الله می باشد، که زندگی و سیرت او از کسی مخفی نیست و تقوا و اخلاص و زهد و عدل او برای مسلمانان و حتی غیر مسلمانان معروف و آشنا است.
روایت شده است: که عمر بن خطاب رضی الله عنه در خواب رؤیایی دیده است، که دلالت بر عدل یکی از نوادگان اش می داد، او بعد از دیدن آن رؤیا می گفت: یکی از فرزندان من زمین را پر از عدل خواهد کرد، و جور و ستم را از بین خواهد برد. روایت شده است این رؤیا برای غیر از عمر، نیز رخ داده است تا جایی که گفته شده این رؤیا نزد مردم مشهور گشت.
اما فرزندان او هفده نفر بودند، که چهارده نفر از آنها پسر، و سه نفر دیگر دختر بودند. روایت شده است وقتی عمر بن عبدالعزیز این دنیا را وداع گفت، مال اندکی از خود به جای گذاشت، تا جایی که سهمیه هر یک از پسرانش فقط 19 درهم بود. که این خود دلالت بر زهد و قناعتش در این دنیا دارد.
اما همسر او فاطمه بنت عبدالملک یکی از زنان صالح و مؤمن بود، فاطمه از همسر خود یعنی عمر بن عبدالعزیز تأثیر زیادی پذیرفت، و طریقه ی زهد و قناعت از متاع دنیا را در پیش گرفت. عمر به غیر از فاطمه دارای زوجات دیگری نیز بوده است، ام عثمان و لمیس بنت علی بن الحارث از دیگر همسران عمر بن عبدالعزیز بودند.
3)- خصوصیات جسمی عمر بن عبدالعزیز-رحمه الله-
عمر بن عبدالعزیز -رحمه الله- صورتش لطیف و زیبا و رنگش گندمگون بود، ریش هایش بر زیبایی صورتش افزوده بود. او دارای جسمی لاغر، بدنی باریک بود، و در روایتی دیگرآمده است، او مردی سفید پوست و زیبا رو بود.
4)- عواملی که در رشد شخصیت او تأثیر بسزایی داشته است:
الف- موقعیت خانوادگی:
عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله در مدینه منوره رشد کرد. او همیشه با عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما رفت و آمد داشت و از محضر ایشان استفاده می‌کرد و متقابلاً عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما هم علاقه بسیاری به عمر بن عبدالعزیز داشت، به طوری که وقتی عبدالعزیز بن مروان به امارت مصر منسوب شد و طی نامه‌ای از همسرش "ام عاصم" خواست تا به همراه عمر به مصر بیاید، عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما به مادر عمر بن عبدالعزیز گفت: عمر را نزد ما بگذار، او شبیه ترین شخص به ما اهل بیت می‌باشد. ام عاصم نیز موافقت کرد و فرزندش را نزد عبدالله بن عمر رضی‌الله عنهما گذاشت.
پدر عمربن عبدالعزیز وقتی از جریان با خبر شد اظهار رضایت و خوشحالی کرده و ماهیانه هزار دینار برایش می‌فرستاد. به این ترتیب عمربن عبدالعزیز در مدینه منوره در دامان دایی خود (عبدالله بن عمر) تربیت روحی و ایمانی یافت.
ب- حفظ قرآن مجید و فراگیری علم:
عمربن عبدالعزیز از همان ابتدا در مدینه منوره که منبع علوم نبوی و مهد علما و فقها بود پرورش یافته و شوق فراگیری علوم دینی در وجودش نهادینه شد.
وی در ایام کودکی با قلبی پاک و صاف قرآن مجید را حفظ کرد و در طول زندگی از این نیروی بزرگ معنوی استفاده کرده و در پرتوی آن به تحصیل معارف قرآنی و احادیث نبوی پرداخت.
همچنین عوامل دیگری از جمله مصاحبت و کسب فیض از محضر اصحابی مانند عبدالله بن جعفر بن ابی طالب، سائب بن یزید، سهل بن سعد و فقهایی مانند: عبیدالله بن عبدالله، سعید بن مسیب و... درشکل گیری شخصیت عمربن عبدالعزیز نقش بسزائی داشتند.
5) - مهمترین صفات عمر بن عبدالعزیز رحمه الله
عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله دارای ویژگیها و خصوصیات قابل ملاحظه‌ای بود که این خصوصیات فقط می‌توانست در وجود یک عالم ربانی، حاکمی با صلابت، مدیری با حکمت و مسلمانی با فراست یافت شود. از مهمترین خصوصیاتی که کاملاً در وجود ایشان مشاهده می‌شد و در طول حیات مخصوصاً بعد از خلافت با او همراه بود می‌توان موارد زیر را ذکر نمود:
الف: خوف و خشیت الهی:
بزرگترین خصوصیتی که وی را در مقابل تمام ناملایمات ثابت قدم کرده و از زرق و برق دنیا حفاظتش نمود، ایمان قوی به آخرت و ترس از خدا و شوق نعمتهای جنت بود. فاطمه دختر عبدالملک همسر عمربن عبدالعزیز می‌گوید: به خدا قسم! عمر در خواندن نماز، و گرفتن روزه، بر دیگر مردم برتری نداشت بلکه نکته اصلی این بود که من خدا ترس‌تر از او هرگز ندیدم. او حتی هنگام خواب هم ذکرخدا را می‌کرد، گاهی اوقات از شدت خوف الهی مانند گنجشکی از جا می‌پرید.
ب: زهد:
عمر بن عبدالعزیز درپرتوی تعالیم قرآن و سنت به این نتیجه رسیده بود که دنیا محل امتحان و آزمایش است و محل آمادگی برای آخرت می‌باشد. لذا با توجه به این دیدگاه هرگز دل به زیب و زینت دنیا نبست و در همه حال از دنیا روی گردان و متوجه آخرت بود. سالم بن زیاد می‌گوید: مخارج خانواده عمر بن عبدالعزیز در هر شبانه‌روز دو درهم بود. لباس ساده می‌پوشید و تمام مظاهر و زیور آلات را ترک کرده بود.
ج: تواضع:
مهترین و زیبنده‌ترین خصلت یک مومن تواضع می‌باشد، اما این صفت زمانی زیباتر می‌شود که در وجود انسان صاحب قدرتی همچون حاکم و خلیفه یافته شود؛ و مجدد قرن اول، عمر بن عبدالعزیز از این صفت نیک به طور کامل برخوردار بود. به طوری که روزی فردی او را با تعبیر" خلیفة الله فی الارض" خطاب کرد اما او ناراحت شد و گفت: پدر و مادرم برایم نامی تعیین کرده‌اند و آن "عمر" است مرا با نام خودم صدا کنید.
د)- عدل:
از مهمترین صفات عمر بن عبدالعزیز، که شخصیتش به آن معروف شده است، عدالت او می باشد. علماء و دانشمندان اسلامی اتفاق کرده اند، که عمر بن عبدالعزیز در عدالت و عدل، امام و پیشوای دیگران بوده، و او یکی از خلفاء و پیشوایان ارشاد یافته به سوی حق می باشد. و می توان گفت، ترس و خشیت او از خداوند، و ایمانش به عادل بودن خداوند، یکی از اسباب عدالت او بوده است.
در وجود این خلیفه شایسته صفات نیک دیگری، همچون تقوا، تضرع در مقابل خداوند، صبر و استقامت در مقابل سختیها،.. به ودیعت گذاشته شده بود که به خاطر طولانی نشدن مقاله، فقط مهمترین صفات و ویژگی او بیان شده است.
پایان قسمت اول
سايت عصر اسلام
www.IslamAge.com
منابع:
1- البدایة و النهایة (ابن کثیر)
2- رجال الفکر و الدعوة (ابو الحسن ندوی)
3- الدولة الأمویة (دکتر صلابی)
نویسنده: عبدالرحیم مرجانی
منبع: سنی آن لاین، همراه با دخل و تصرف در متن |
.gif){kind=small}
