2024 Dec 22

www.islamage.com    

عـنوان    :       

مختصری درباره ی اصحاب کتب سته و حکم احادیث موجود در آنها

اصحاب کتب سته عبارتد از:

1ـ امام بخاری.

2ـ امام مسلم.

3ـ امام ابو داود.

4ـ امام ترمذی.

5ـ امام نسائی.

6ـ امام ابن ماجه.

که در اینجا می خواهم تعریف مختصری از هر یک از این عالمای بزرگوار ذکر کنم:

1ـ امام بخاری رحمه الله:

ایشان ابو عبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن المغیره بن بَردِزبَه جعفی بخارا نام دارند. پدربزرگ ایشان مغیره مولای یمان الجعفی حاکم بخارا (شهری در ازبکستان فعلی) بود که بعد از اسلام آوردنش به او منسوب می شد.

امام بخاری رحمه الله در سال 194هـ به دنیا آمد. و یتیم بزرگ شد. قبل از ده سالگی شروع به حفظ حدیث کرد. وقتی که به سن جوانی رسید سفر علمی اش را با رفتن به مکه و ادای فریضه ی حج آغاز کرد، و در مدتی که در مکه بود؛ علم فقه، اصول و حدیث را از علمای بزرگ مکه فرا گرفت. بعد از آن به سرزمین های اسلامی بسیاری که بیشتر از 16 سال طول کشید؛ سفر کرد. و در این مدت از تمام آن سرزمین ها احادیث رسول الله صلی الله علیه و سلم را جمع کرد که تعداد آن به 600000 حدیث می رسید.

امام بخاری فقط به جمع احادیث اکتفا نکرد؛ بلکه علاوه بر آن به هزار محدثی که به صداقت، تقوا و عقیده صحیح معروف بودند؛ مراجعه کرد تا درباره احادیثی که جمع کرده بود؛ با آنها مناقشه کند. سپس از این تعداد؛ احادیثی را برای کتاب صحیحش برگزید که در نهایت صحت و با اسالیب دقیق علمی روایت شده بود. توجه داشته باشید این سخن بدین معناست که امام بخاری تمام احادیث صحیحی را که جمع کرده بود در کتاب صحیحش نیاورده بلکه همان طور که قبلا گفته شد صحیح ترین ها را برگزید. سپس اسم (الجامع الصحيح المسند من حديث رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه) را برای آن انتخاب کرد.

و همان طور که در زندگی نامه ایشان گفته شده حاکم بخارا از امام بخاری رحمه الله خواست تا برای تعلیم فرزندانش و سماع حدیث به قصرش بیاید؛ اما امام بخاری رحمه الله امتناع ورزیدند و در خطاب گفت: شخصی که علم را می خواهد؛ فرا گیرد باید به دنبال آن علم برود نه اینکه علم به دنبالش آید. به عبارت دیگر فرندان حاکم باید به خانه علما یا مساجد بروند تا علم را فرا گیرند نه اینکه علما به نزد آنان بروند. با شنیدن این سخن حاکم کینه به دل گرفت و دستور به اخراج امام بخاری از شهر را داد. در نتیجه امام بخاری رحمه الله شهر را ترک کردند و به روستای (خرتنک) که نزدیک (سمرقند) بود؛ رفت؛ بستگانش در این روستا ساکن بودند. تا اینکه در سال 256هـ در سن 62 سالگی در همین روستا دار فانی را وداع گفت. رحمه الله رحمة واسعة.

2ـ امام مسلم رحمه الله:

ایشان مسلم بن حجاج بن مسلم قشیری نیسابوری نام داشت؛ و کنیه اش ابو الحسین بود.

امام مسلم یکی از ائمه حفاظ حدیث و علمای حدیث بودند؛ که در روز وفات امام شافعی رحمه الله یعنی در سال 204هـ به دنیا آمد. در نیسابور علم را فرا گرفت و وقتی به سن جوانی رسید برای طلب حدیث به عراق و حجاز سفر کرد. و در این سفر از شیوخ بسیاری احادیث را شنید در نتیجه بسیاری از رجال حدیث هم از ایشان احادیث را روایت کردند.

از مشهور ترین تألیفات ایشان کتاب صحیحش معروف به صحیح مسلم است. این کتاب از کتب معتمد در حدیث است که 15 سال طول کشید؛ امام مسلم آن را تألیف کند. و از نظر رتبه و قوی بودن در احادیث در رتبه ی دوم یعنی بعد از صحیح بخاری قرار دارد. که علمای بسیاری به شرح احادیث آن پرداخته اند.

همچنین از کتاب های دیگر ایشان می توان به (طبقات)، (الجامع)، (اسماء) و غیره نام برد. این عالم بزرگوار در شهر (نصر آباد) واقع در نزدیکی (نیسابور) در سال 261هـ در سن 57 سالگی دار فانی را وادع گفتند. رحمه الله رحمة واسعة.

3ـ امام ابو داود رحمه الله:

این عالم بزرگوار سلیمان بن اشعث بن شداد بن عمرو بن اسحاق بن بشیر ازدی سجستانی نام دارد. ایشان از اهل سجستان بودند و کنیه اش ابی داود بود.

ابو داود امام اهل حدیث در عصرش بود. صاحب کتاب مشهور (السنن) است که مختص به حدیث است و یکی از کتب معتمد در این علم.

امام ابو داود در سال 202هـ به دنیا آمد. و به بغداد نزد عالم بزرگوار امام احمد بن حنبل رحمه الله رفت و علم فقه را از ایشان آموخت؛ گفته شده که امام ابو داود بسیار به امام احمد شباهت داشتند. بعد از آن به حجاز، عراق، خراسان، شام، مصر و ثغور سفر کرد. از مشهور ترین عالمانی که از ایشان روایت کرده اند امام نسائی و امام ترمذی رحمهما الله هستند.

اما ابو داود رحمه الله در درجه ای بالا از زهد و پرهیزگاری قرار داشت. در کتاب مشهور (السنن) نزدیک به 5300 حدیث را جمع آوری کرده است.

روایت شده که حاکم ابو احمد طلحه معروف به (الموفق العباسی) سه چیز از اما ابو داود رحمه الله طلب کرد: اول اینکه به بصره بیاید و در آنجا ساکن شود تا طلبه ی علم برای آموختن علم از او نزدش بروند. دوم اینکه کتابش (السنن) را برای فرزندانش روایت کند. و مورد سوم اینکه مجلس علم خاصی را برای فرزندانش اختصاص دهد؛ زیرا فرزندان خلفا با مردم عام در یک مجلس نمی نشینند. امام ابو داود رحمه الله در جواب به حاکم گفت: در مورد طلب اول و دوم پاسخم مثبت است اما در مورد طلب سوم نمی توانم کاری کنم؛ زیرا تمام انسان ها در طلب علم یکسانند. بعد از این پاسخ؛ فرزندان موفق العباسی با مردم عام در یک مجلس برای فرا گیری علم از امام ابو داود حاضر می شدند. در نهایت این عالم بزرگوار در بصره در سال 275هـ در سن 73 سالگی دار فانی را وداع گفت. رحمه الله رحمة واسعة.

4ـ امام ترمذی رحمه الله:

ایشان محمد بن عیسی بن سَورَة بن موسی بن ضحاک سلمی الترمذی، با کنیه ابو عیسی؛ از اهل ترمذ که یکی از شهرهای ماوراء النهر است؛ بودند و به همین شهر هم نسبت داده می شود.

یکی از امامان بزرگ حدیث و حفاظ آن بودند، که در سال 209هـ به دنیا آمد. از شاگردان امام بزرگ بخاری رحمه الله بودند و در برخی از شیوخ ایشان مشترک بود.

برای طلب حدیث به خراسان، عراق و حجاز سفر کرد. مشهور به حفظ، امانت و علم بود. از جمله شیوخ ایشان احمد بن حنبل، ابو داود سجستانی و غیره بودند. کتاب (الجامع) که از جمله کتاب های انگشتمار در علم حدیث و معتمد به آن؛ به حساب می آید؛ از تآلیف ایشان است. ایشان در این کتاب علاوه بر ذکر احادیث؛ علم (علل) که یکی از پیچیده ترین علوم حدیث به حساب می آید؛ را ذکر کرده است. و چون در آن اغلب احادیث مربوط به احکام دین را جمع کرده و در کنار آن به تصحیح و تضعیف آن و اینکه فقها به کدام حدیث استدلال می کند و به کدام نمی کند؛ هم پرداخته است، در نتیجه از کتاب های جامع سنن و مفیدی هم برای محدث، و هم برای فقیه به حساب می آید.

از جمله تألیفات دیگر ایشان می توان به کتاب (الشمائل النبویة)، و کتاب (العلل) در حدیث اشاره کرد. این عالم عالی قدر یک دوم آخر عمرش را در نابینایی زندگی کرد بعد از اینکه به سرزمین های مختلف برای جمع روایات صحیح از اهل تثبت سفر کرد. و در آخر در سال 279 هـ در سن 70 سالگی دار فانی را وداع گفت. رحمه الله رحمة واسعة.

5ـ امام نسائی رحمه الله:

او احمد بن شعیب بن علی بن سنان بن بحر بن دینار نسائی است که کنیه اش ابو عبدالرحمن بود. اصل ایشان از شهر (نسا) در خراسان بوده و به همین شهر هم منسوب می شد. همچنین به ایشان (نسوی) و (نسائی) هم می گفتند.

ایشان در سال 215هـ به دنیا آمد. و یکی از علمای بزرگ دین و از ارکان اهل حدیث در عصرش به حساب می آمد. تا جایی که جرح و تبدیل ایشان نزد علما از اعتبار بسزایی برخوردار بود. چنان که امام حاکم رحمه الله می فرماید: شنیدم که امام ابا حسن دارقطنی درباره امام نسائی گفت: ابو عبد الرحمن مقدم بر هر محدث دیگری است و حکمش بر روات بر حکم علمای عصرش مقدم تر است.

این عالم بزرگوار بسیار با تقوا و پرهیزگار بود. و به طور منظم بهترین روزه (یعنی روزه داود علیه السلام) را می گرفت. یعنی یک روز در میان روزه می گرفت.

ایشان مصر را برای سکونت برگزیدند و کتاب هایش نیز در آنجا انتشار یافت. و افراد بسیاری از ایشان علم آموختند. سپس به دمشق سفر کردند تا اینکه در روز دوشنبه در سیزدهم صفر سال 300هـ در سن 85 سالگی رحلت فرمودند. رحمه الله رحمة واسعة.

6ـ امام ابن ماجه رحمه الله:

ایشان محمد بن یزید ربعی قزوینی نام داشتند و معروف به کنیه اش یعنی ابو عبدالله بودند. و چون پدرش یزید معروف به (ماجه) بود؛ ایشان هم معروف به ابن ماجه بود. اما (ربعی) نسبت به ربیعه است.

ابن ماجه، امام و حافظ مشهوری هستند که صاحب کتاب (السنن) مختص به حدیث بودند. در قزوین در سال 209هـ به دنیا آمد. سپس برای تألیف در علم احادیث به عراق، بصره، کوفه، بغداد، مکه، شام، مصر و ری سفر کرد. که در طی این سفر طولانی سه کتاب در سه علم تفسیر، تاریخ و حدیث نوشت.

این عالم بزرگوار در روز دوشنبه 22 رمضان در سال 273هـ در سن 64 سالگی دار فانی را وداع گفت. رحمه الله رحمة واسعة.

حکم احادیث موجود در کتب سته:

امت اسلامی بر صحیح بودن تمام احادیث موجود در صحیح بخاری و مسلم اتفاق دارند و آن را قبول دارند مگر در الفاظ بسیار اندک از احادیثی که امام بخاری و مسلم فقط برای بیان عله ی موجود در آنها چه به صورت مستقیم و غیر مستقیم در کتبشان تخریج کرده اند. که محققین بسیاری از جمله شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله به آنها اشاره کرده اند.  

اما کتب سنن باقی خالی از وجود احادیث ضعیف نیستند بلکه در برخی از آنها در ابتدای کتب احادیث ضعیف ذکر شده و صاحب کتاب به ضعیف بودن آن اشاره کرده و در برخی موارد هم مؤلف به آن اشاره نکرده بلکه عالمان دیگر آنها را بیان کرده اند. و چون مؤلفین تمام سنن اربعه؛ احادیث را با سند روایت کرده اند، شناخت صحیح از ضعیف آنها برای اهل علم و متخصص بسیار آسان است. به همین دلیل مؤلفین این کتب به بیان صحیح و ضعیف احادیث کتبشان نپرداخته اند؛ مگر تعداد اندکی از آنها را؛ همانطور که قبلا هم ذکر شد.

و از جمله علمای مشهوری که به تحقیق این کتب پرداخته اند و صحیح و ضعیف بودن آنها را بیان کرده اند، امام احمد بن حنبل، دار قطنی، یحیی بن معین، ابن حجر، ذهبی، الواقی، سخاوی، و از معاصرین امام آلبانی، و شیخ احمد شاکر رحمهم الله جمیعا هستند.

منبع: islamqa.info

مترجم: ام محمد