2024 Oct 18

www.islamage.com    

عـنوان    :       

بسم الله الرحمن الرحیم

ابن اسحاق یادآور شده که[1] این غزوه در محرّم سال هفتم هجرت اتفاق افتاده، ولی واقدی [2]آن را صفر یا ربیع الأوّل سال هفت هجری بعد از بازگشت ایشان از غزوه‌ی حدیبیه ذکر کرده و رأی ابن سعد هم بر این بوده که در ماه جمادی الأوّل سال هفت هجری به وقوع پیوسته و دو امام بزرگوار زُهری و مالک گفته‌اند: این غزوه در ماه محرّم سال ششم هجری به وقوع پیوسته است[3]، ابن حجر گفته‌ی ابن اسحاق را بر رأی واقدی ترجیح داده ‌است[4].

در این غزوه قهرمانی و شجاعت علی رضی الله عنه  و مقام و جایگاه‌ او نزد خدا و رسولش جلوه‌گر شد، چون خداوند متعال آن مستعمره‌ی یهودی نشین را که ‌از اهمیّت نظامی‌‌و استراتژیکی فوق العاده‌ای برخوردار بود، در چشم اندازی زیبا و باشکوه با دست علی فتح نمود، خیبر مستعمره‌ی یهودیان بود که ‌از چند دژ و قلعه‌ی مستحکم و جنگی یهود تشکیل شده بود و آخرین سنگر و پناهگاه ‌آنها در جزیره‌ی عرب بود، آنها چشم براه حوادث دردناك و مصائب خوفناكي بودند که بتوانند مسلمانان را از هر سو احاطه کنند و له و لورده سازند، برای حمله به مدینه با یهودیان خارج و داخل مدینه نقشه می‌کشیدند و دسیسه می‌ساختند، لذا پیامبرص در صدد برآمد خود را از شر آنها آسوده گرداند و از سمت آنها، یعنی شمال شرقی مدینه، در فاصله‌ی (هفتاد میلی) از مدینه[5]، در امن و امان باشند، (برای انجام این عملیّات) پیامبرص همراه با لشکریان اسلام که هزار و چهار صد نفر بودند، به سوی خیبر حرکت کرد و نزد قلعه‌های خیبر اردو زد و یکی بعد از دیگری شروع به فتح قلعه‌ها کرد.

 قلعه‌ی غموص از مسلمانان یاغی شد و امیر المؤمنین علی رضی الله عنه  در آن موقع دچار چشم درد[6] شده بود، رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  فرمود: «لأعطینّ الرّایة غداً رجُلاً یفتح الله علی یدیه، یحبّ الله و رسوله و یحبه الله و رسوله» :(فردا پرچم را به دست مردی می‌سپارم که خداوند به دست او فتح (را نصیب مسلمانان می‌کند) که خدا و پیامبرش را دوست دارد و خدا و پیامبرش او را دوست دارند).

اصحاب آن شب را با بحث و گفتگو بر سر اینکه پرچم نصیب چه کسی می‌شود، سپری کردند، صبح فردا همه زود نزد رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  رفتند، هر کدام امیدوار بود که پرچم را او به دست بگیرد، پیامبر فرمود: علی بن ابی طالب کجاست؟ گفته شد: ای رسول خدا از درد چشم ناراحت است و شکوا دارد، فرمود: دنبالش بفرستید، بعد از کمی‌‌علی را پیش رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  آوردند، آب دهانش را در چشم او ریخت و برای بهبودی او دعا کرد، بلافاصله طوری بهبود یافت که گویی هرگز دردی نداشته بود، سپس پرچم را به دست او داد و علی رضی الله عنه  عرض کرد:‌ ای رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  با آنها می‌جنگم تا مثل ما (مسلمان) ‌شوند، فرمود: ای علی آرام حرکت کن تا به محوطه و میدان آنها می‌رسی، سپس ایشان را به ‌اسلام دعوت کن و حق و حقوق واجب خدا بر آنها را به ‌ایشان اعلام کن، به خدا سوگند اگر خدا یک نفر را به وسیله‌ی تو هدایت کند، از شتر سرخ برایت با ارزش‌تر است[7]. بنابراین علی حرکت کرد تا خدا خیبر را توسط او فتح نمود.

از جمله دلاوریهای علی رضی الله عنه  این است که مرحب پادشاه خیبر برای جنگ با او بیرون آمد و این شعر را سرود:

قد علمت خيبر أني مرحب       شاكي السلاح بطل مُجرب

إذا الحروب أقبلت تَلَهَّبُ

خیبر می‌داند که من مرحب هستم، تا دندان مسلّح و پهلوانی مجرّبم، وقتی که جنگ برافروزد ملتهب و برافروخته می‌شوم.

علی رضی الله عنه  هم به ‌او پاسخ داد و گفت:

أنا الذي سمتني أمی‌حيدرة        كليث غابات كريه‌المنظرة

أُوفيهم بالصاع كيل السندرة

من کسی هستم که مادرم مرا حیدر (شیر درنده) نامید، همچون شیرهای درنده‌ی وحشتناک جنگل هستم، با پیمانه سندره برایشان پیمانه می‌کنم.

بلا فاصله بر سر مرحب ضربه ای وارد ساخت و او را به هلاکت رسانید، سپس فتح خیبر با دست علی صورت گرفت[8].

موضع گیری علی رضی الله عنه  در خیبر حاوی درسها و پند و عبرتهای متعدّدی است، از جمله:

1- فضیلت باشکوه علی رضی الله عنه

رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  گواهی داد که علی خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش او را دوست می‌دارند، این افتخاری بس بزرگ است. ابن حجر در تفسیر این فرموده‌ی رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  می‌گوید: منظور پیامبرص وجود محبّت است و گر نه هر مسلمانی با علی در مطلق صفت دوست داشتن خدا و رسول مشترک است و این حدیث اشاره ‌است به فرموده‌ی خداوند که می‌فرماید:

«قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»

(آل عمران/31).

بگو: اگر خدا را دوست داريد، از من پيروي كنيد تا خدا شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشايد و خداوند آمرزنده مهربان است.

گویی این حدیث اشاره دارد به اینکه علی رضی الله عنه  اهل پیروی کامل از رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  بود که به صفت محّبت و دوست داشتن توصیف شده ‌است.

2- برکت دعای رسول خدا رضی الله عنه

خداوند دعای پیامبرص را اجابت کرد (و چشم علی برای همیشه شفا یافت)، به طوریکه علی رضی الله عنه  می‌گفت: از زمانیکه رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  در چشمم آب دهانش را ریخت، هیچ وقت چشم درد نگرفتم[9]، همانگونه که دفعه‌ای دیگر علی بیمار شد و رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  نزد او رفت، در حالی که علی دعا می‌کرد و می‌گفت: خدایا اگر موقع مرگم فرار سیده راحت و آسوده‌ام گردان و اگر مرگم به تأخیر می‌افتد مرا به پا دار، اگر این آزمون و امتحان است صبر و بردباریم ده، رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  فرمود: چه گفتی؟ علی برایش تکرار کرد، فرمود: «خدایا او را شفا ده و عافیت و سلامتی را به ‌او برگردان»، سپس فرمود: برخیز، علی می‌گوید: از جای برخاستم، بعد از آن، آن درد به من بر نگردید.[10]

3- این حدیث هیچ ارتباطی به امامت علی رضی الله عنه  ندارد

رافضه بر این باورند که علی رضی الله عنه  خلیفه و جانشین بلافصل رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  است و به تعدادی احادیث استدلال می‌کنند که بر فضلیت علی رضی الله عنه  دلالت می‌کنند نه بر امامت او، از جمله‌این حدیث و چیزهایی بدان افزوده‌اند که باطل و بی‌اساس هستند، علمای حدیث شناس بر هیچکدام از آن زیاده‌ها صحّه نمی‌گذارند، همانگونه که ‌اصلاً هیچ تلازم و ارتباط لازم و ملزومی‌‌ بین دوست داشتن خدا و رسول و امامت ورهبری وجود ندارد، به همان‌صورت اثبات صفت دوستی خدا و رسول در او با نفی دوست داشتن از غیر او هم ربطی ندارد، چگونه ممکن است گفته شود: چون خدا و رسول علی را دوست دارند پس غیر او را دوست ندارند، در حالی که خداوند در مورد ابوبکر صدّیق و یارانش می‌فرماید:

«يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ » (مائده/54)

(خداوند آنهارا دوست دارد و آنها هم خدا را دوست دارند).

و پيرامون اهل بدر می‌فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ»

(صف/4).

خداوند كساني را دوست مي‌دارد كه در راه‌ او متحد و‌يكپارچه در خط و صف واحدي مي‌رزمند، انگار ديوار سربي بزرگي هستند.

بدون شک هر کس محبوب خدا باشد، رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  هم او را دوست می‌دارد و هر مؤمنی که خدا را دوست داشته باشد، رسول خدا را هم دوست دارد.

همچنین خداوند متعال در رابطه با اهل مسجد قبا می‌فرماید:

« فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ (توبه/108).

در آنجا كساني هستند كه مي‌خواهند (جسم و روح) خود را (با اداي عبادتِ درست) پاكيزه دارند و خداوند هم پاكيزگان را دوست مي‌دارد.

همچنین هنگامی‌که ‌از رسول ‎خدا صلی الله علیه وسلم  سؤال شد: چه کسی بیش از همه نزد تو محبوب و دوست داشتنی است؟ فرمود: «عائشه»، عرض شد در میان مردان چه کسی؟ فرمود: «پدر عائشه»[11]، ولی در مورد علی با نصّ صریح محبّت و دوستی او را ذکر کرده، با وجود اینکه غیر او مؤمنان بسیار زیادی یافت می‌شود که خدا و پیامبر را دوست دارند و متقابلاً خدا و پیامبر هم آنها را دوست دارند، به علّت اظهار یک نکته بسیار ریز و دقیق که در ضمن این قسمت هم کلام رسول خداست که می‌فرماید« یفتح الله علی یدیه»[12]: (خداوند فتح و پیروزی را بردو دست او نصیب مسلمانان می‌کند).

نکته در این جاست که‌اگر رسول خدا تنها «فتح» را یادآور می‌شد، شاید این توهّم به وجود می‌آمد که‌ این فتح موجب فضیلت علی نیست، زیرا در حدیث آمده‌ است که رسول خدا می‌فرماید: «انّ الله‌یؤیّد هذا الدّین بالرّجل الفاجر»: (خداوند گاهی این دین را توسّط مردی فاجر تأیید و تقویت می‌کند). لذا با اثبات این دو صفت برای او، این توّهم را بر طرف نمود، بنابراین مقصود از حدیث، اختصاص مضمون و مفهوم «یفتح الله علی یدیه» است و ذکر صفات علی برای رفع توهّم است.

وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله و اصحابه الی یوم الدین

منبع:کتاب علی ابن ابیطالب رضی الله عنه ، تالیف: محمد علی صلابی

سایت عصر اسلام

IslamAge.Com

-----------------------------------------------------------------

[1]- سیرة النبویة ابن هشام: (3/455).

[2]- مغازی(2/634).

[3]- تاریخ دمشق(1/33).

[4]- سیرة النبویّة فی ضوء مصادرها الأصلیة ص500.

[5]- المرتضی، ندوی ص52.

[6]- منبع سابق ص53.

[7]- مسلم ش3406.

[8]- مسلم(3/1441)، ش 1807.

[9]- مسند احمد، الموسوعة الحدیثیة ش 579، اسنادش حسن است.

[10]- مسند احمد(2/151) احمد شاکر آن را صحیح دانسته.

[11]- بخاری، ‌فتح الباری (7/22).

[12]- مسلم، ش 3406.