2024 Sep 08

www.islamage.com    

عـنوان    :       

بسم الله الرحمن الرحیم

يكي از قواعد مسلّم دولت اسلامی ‌اين است كه رهبران و حاكمان دولت بايد با مسلمانان مشورت و رایزنی کنند و به آراء آنان توجه نمايند و نظام شورا را اجرا كنند. خداوند متعال می‌فرمايد:

« ا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»(آل عمران /159)

از پرتو رحمت الهي است كه تو با آنان (كه سر از خطّ فرمان كشيده بودند) نرمش نمودي. اگر درشتخوي و سنگ‌دل بودي از پيرامون تو پراكنده مي‌شدند. پس از آنان درگذر و برايشان طلب آمرزش نما و در كارها با آنان مشورت و رايزني كن. هنگامی‌كه (پس از شور و تبادل آراء) تصميم به انجام كاري گرفتي (قاطعانه دست به كار شو و) بر خدا توكّل كن‌؛ چرا كه خدا توكّل‌كنندگان را دوست مي‌دارد.

و می‌فرمايد:

« وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ: (شوري /38).

یعنی: كسانيند كه دعوت پروردگارشان را پاسخ مي‌گويند و نماز را چنان كه بايد مي‌خوانند و كارشان به شيوه رايزني و بر پايه مشورت با‌ يكديگر است و از چيزهائي كه بديشان داده‌ايم (در كارهاي خير) صرف مي‌كنند.

در اين آيه حكم شورا با حكم نماز در‌يك رديف قرار گرفته‌ است و همانطور كه حكم نماز واجب است، حكم مشورت و رايزني نيز واجب است.[1]

 اميرمؤمنان علي همواره در تمام جوانب اختيارات، اعمال و تصمیمات اجرايي شيفته‌ی نظام شورايي بود. از جمله: بعد از آنكه نامه معقل بن قيس رياحي فرمانده علي كه مأمور به كشتن خريث بن راشد خارجي شده بود به دستش رسيد، يارانش را جمع كرد و با آنان مشورت كرد و از آنان در خواست اظهار نظر کرد، در نتيجه همه به توافق رسيدند كه در جواب نامه‌اش بنويسد: آن فاسق خارجي را تا كشتن‌يا دستگيري تعقيب كند و تبعيد كند، زیرا كه ‌از تحريك مردم عليه‌اميرمؤمنان در امان نبودند.[2]

سيدنا علي  رضی الله عنه  درباره‌ی اهميّت مشورت می‌فرمايد: مشورت عين هدايت است و هر كس خود را از مشورت بي‌نياز بداند، قطعاً در معرض اشتباه قرار دارد[3] و فرموده: مشورت بهترين نوع همكاري است و استبداد و خود رأيي بدترین بدي است كه فرد خویش را براي هر كاري آماده می‌پندارد[4] و فرموده: رأي و مشورت پيران از همكاري جوانان بهتر است.[5]

اميرمؤمنان علی رضی الله عنه  هنگامی ‌كه می‌خواست مالك اشتر را به مصر بعنوان استاندار بفرستد به او سفارش كرد و فرمود: بخيل را به مشورت خود راه مده كه تو را از نيكوكاري منصرف مي‌كند و از فقر می‌ترساند و با افراد ترسو و بزدل مشورت نكن كه روحيه‌ی تو را تضعيف مي‌كند و تو را از تصميم گيري قاطع باز می‌دارند و با افراد حريص مشورت نكن كه حرص را ستمكارانه در نظرت زيبا جلوه می‌دهند، چون بخل و بزدلي و حريص بودن، غريزه‌هاي مختلفي است كه در مجموع موجب گمان بد نسبت به خداوند می‌گردد.[6]

علي  رضی الله عنه  به خوبي می‌دانست كه‌اگر حكمران مشاوراني نداشته باشد، محاسن و معایب حكومت خود را نمی‌شناسد و بسياري از امور حاكميت و مسايل دولتش از او پوشيده می‌ماند و می‌دانست كه شورا فرد را با چيزهايي كه نمی‌داند، آشنا مي‌كند و راهنمايي مي‌كند تا ناشناخته‌هايش را بشناسد و ترديدهايش برطرف شود و خطاب به مالك اشتر نخعي بعد از آنكه ‌او را به عنوان استاندار مصر تعيين كرد، گفته بود رفتار كارگزارانت را به دقت زير نظر داشته باش و هرگز آنان را از روي محبت نابجا و خود سرانه، به كاري برمگزين كه‌ انتخاب كارگزاران به اين شيوه بدون مشورت و با استبداد از راههاي ظلم، ستم و خيانت به خداوند متعال است و در نتيجه مردم ضرر می‌كنند و امور مردم و استانداران اصلاح نخواهد شد مگر با اصلاح كساني كه در كارهايشان از آنان كمك می‌گيرند و آنها را براي جبران نيازمنديهايشان بر می‌گزينند، لذا براي اداره‌ی محدوده‌ی حاكميت افراد با تقوي، پاكدامن، عالم و سياستمدار را انتخاب كن و با افراد با تجربه، خردمند، با وقار و با حيا كه‌از خانواده‌هاي اصيل و صالح و ديندار و با تقوا هستند، ارتباط نزدیک داشته باش، چرا كه خلق و خوي آنان بهتر و نجابتشان اصيلتر و تربيتشان درست تر و طمع و اسرافشان كمتر، و براي اصلاح امور و تدبير و ساماندهي كارها از ديگران شايسته‌تر و دورانديش‌ترند، بايد چنين افرادي با آن اوصاف كارگزاران و ‌ياوران تو باشند.

وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله و اصحابه الی یوم الدین

منبع:کتاب علی ابن ابیطالب رضی الله عنه ، تالیف: محمد علی صلابی

سایت عصر اسلام

IslamAge.Com

-----------------------------------------------------

[1]- النظام السیاسي في الاسلام، أبي فارس/9.

[2]- تاريخ الطبري 6/39.

[3]- ادب الدنيا و الدين 0 ماوردي 89 – 291 – الادارة العسكريه 1/279

[4]- نهاية الارب 6/96 – به نقل از الادارة العسكري 1/279.

[5]- همان منبع – 6/96- الاداره‌العسكريه 1/279.

[6]- الادارة العسكرية في الدولة الاسلامية 1/279.