2024 Nov 21

www.islamage.com    

عـنوان    :       

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسول الله و علی آله و اصحابه الی یوم ‏الدین و اما بعد ‏:‏

وقتی انسان در قبر گذاشته می‌شود، فرشتگانی در شکل و صورت ناشناخته‌ای نزد او می‌آیند. در سنن ترمذی چنین آمده است: (إِذَا قُبِرَ الْمَیتُ أَوْ قَالَ أَحَدُکمْ أَتَاهُ مَلَکانِ أَسْوَدَانِ أَزْرَقَانِ یقَالُ لِأَحَدِهِمَا الْمُنْکرُ وَالْآخَرُ النَّکیرُ فَیقُولَانِ مَا کنْتَ تَقُولُ فِی هَذَا الرَّجُلِ فَیقُولُ مَا کانَ یقُولُ هُوَ عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ. ... وَإِنْ کانَ مُنَافِقًا قَالَ سَمِعْتُ النَّاسَ یقُولُونَ فَقُلْتُ مِثْلَهُ لَا أَدْرِی)

(هرگاه میت یا یکی از شما به خاک سپرده می‌شود، دو فرشته سیاه رنگ و سرخ چشم نزد او می‌آیند، یکی را منکر و دیگری را نکیر می‌گویند، از او درباره رسول‎الله صلی الله علیه وسلم سوال می‌کنند و می‌گویند: درباره این مرد (رسول‎الله صلی الله علیه وسلم) چه می‌گوید؟ او در جواب بر اساس همان اعتقادی که در جهان داشته به فرشتگان جواب می‌دهد، یعنی می‌گوید: گواهی می‌دهم که جز الله معبودی وجود ندارد و محمد صلی الله علیه وسلم بنده و فرستاده او است، اگر میت منافق باشد، می‌گوید: از مردم شنیدم که درباره او چیزی می‌گفتند، من نیز همان را گفتم و بیش از این چیزی نمی‌دانم). ترمذی، کتاب جنازه باب ماجاء فی عذاب القبر.

در حدیث حضرت براء بن عازب از رسول‎الله صلی الله علیه وسلم چنین آمده است که دو فرشته بسیار خشمناک نزد او می‌آیند و بر وی خشمگین می‌شوند و او را می‌نشانند و از وی می‌پرسند: پروردگار تو کیست؟ دینت چیست؟ و پیامبرت چه کسی است؟ این پرس و جو آخرین آزمایشی است که از انسان مومن به عمل می‌آید، در ارتباط با همین مطلب قرآن می‌فرماید:

«یثَبِّتُ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَفِی الآخِرَةِ» إبراهیم: ٢٧

(خداوند مؤمنان را به خاطر گفتار استوار (و عقیده پایدارشان) هم در این جهان (در برابر زرق و برق مادیات و بیم و هراس مشکلات محفوظ و مصون می‌نماید) و هم در آن جهان (ایشان را در نعمتهای فراوان و عطایای بی‌پایان، جاویدان و) ماندگار می‌دارد)

او در جواب می‌گوید: پروردگار من الله است و دین من اسلام و پیامبر من محمد صلی الله علیه وسلم است. ندایی از آسمان می‌آید و می‌گوید: بنده من راست می‌گوید.

درباره بنده کافر و فاجر فرمود: دو فرشته بسیار خشمناک می‌آیند. بر وی خشم می‌گیرند و او را می‌نشانند و از وی می‌پرسند: پروردگار تو کیست؟ می‌گوید: وای، وای نمی‌دانم، می‌پرسند: دین تو چیست؟ می‌گوید: وای، وای نمی‌دانم. می‌پرسند: درباره این مردی که به طرف شما فرستاده شده است چه می‌گویی؟ نمی‌تواند نام پیامبر صلی الله علیه وسلم را بر زبان بیاورد، به او گفته می‌شود: محمد، آنگاه می‌گوید: وای، وای نمی‌دانم، از مردم شنیدم که چنین می‌گفتند، آنگاه این دو فرشته خطاب به او می‌گویند: نه می‌دانستی و نه از مردم تبعیت کردی. منادی ندا در می‌دهد که بنده من دروغ گفته است.

از انس رضی الله عنه روایت شده که رسول‎الله صلی الله علیه وسلم فرمود: (الْعَبْدُ إِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ وَتُوُلِّی وَذَهَبَ أَصْحَابُهُ حَتَّى إِنَّهُ لَیسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ أَتَاهُ مَلَکانِ فَأَقْعَدَاهُ فَیقُولَانِ لَهُ مَا کنْتَ تَقُولُ فِی هَذَا الرَّجُلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فَیقُولُ أَشْهَدُ أَنَّهُ عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ فَیقَالُ انْظُرْ إِلَى مَقْعَدِک مِنْ النَّارِ أَبْدَلَک اللَّهُ بِهِ مَقْعَدًا مِنْ الْجَنَّةِ قَالَ النَّبِی صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ فَیرَاهُمَا جَمِیعًا وَأَمَّا الْکافِرُ أَوْ الْمُنَافِقُ فَیقُولُ لَا أَدْرِی کنْتُ أَقُولُ مَا یقُولُ النَّاسُ فَیقَالُ لَا دَرَیتَ وَلَا تَلَیتَ) بخاری، مسلم، ابو داود، نسائی.

(هرگاه انسان در قبر گذاشته شود و دوستانش بر‌گردند، او صدای راه رفتن آنها را می‌شنود، دو تا فرشته نزد او می‌آیند و او را بلند کرده و می‌نشانند، از وی سوال می‌کنند: درباره محمد صلی الله علیه وسلم چه می‌گویی؟ انسان مؤمن می‌گوید: گواهی می‌دهم که محمد بنده خدا و رسول او است. اما کافر و منافق می‌گوید: نمی‌دانم، مردم سخنانی می‌گفتند و من هم تکرار می‌نمودم، به او گفته می‌شود: نه خودت چیزی فهمیدی ونه از دیگران پیروی کردی.)

رسول‎الله صلی الله علیه وسلم در ابتداء امر نمی‌دانست که این امت در قبر عذاب داده می‌شوند، بعد از مدتی خداوند او را از این مطلب آگاه ساخت، عروه بن زبیر رضی الله عنه از خاله‎اش، عایشه رضی الله عنها چنین روایت می‌کند: (دَخَلَ عَلَی رسول‎الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ وَعِنْدِی امْرَأَةٌ مِنْ الْیهُودِ وَهِی تَقُولُ هَلْ شَعَرْتِ أَنَّکمْ تُفْتَنُونَ فِی الْقُبُورِ قَالَتْ فَارْتَاعَ رسول‎الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ وَقَالَ إِنَّمَا تُفْتَنُ یهُودُ قَالَتْ عَائِشَةُ فَلَبِثْنَا لَیالِی ثُمَّ قَالَ رسول‎الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ هَلْ شَعَرْتِ أَنَّهُ أُوحِی إِلَی أَنَّکمْ تُفْتَنُونَ فِی الْقُبُورِ قَالَتْ عَائِشَةُ فَسَمِعْتُ رسول‎الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ بَعْدُ یسْتَعِیذُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ ) صحیح مسلم کتاب الساجد و مواضع الصلوة.

(رسول‎الله صلی الله علیه وسلم نزد من آمد و زنی از یهودی های مدینه در خانه من بود و او به من گفت: آیا می‌دانی که شما در قبر تعذیب می‌شوید؟ عایشه رضی الله عنها می‌گوید: رسول‎الله صلی الله علیه وسلم از سخن زن یهودی تعجب کرد و گفت: البته یهودی‌ها در قبر عذاب داده می‌شوند، عایشه رضی الله عنها می‌گوید: چند روز سپری شد و بعد رسول‎الله صلی الله علیه وسلم فرمود: ای عایشه می‌دانی بر من وحی نازل شده که مسلمانان در قبر عذاب داده می‌شوند. حضرت عایشه می‌فرماید: بعد از این جریان من همواره از رسول‎الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که از عذاب قبر به خدا پناه می‌خواست).

آیا مسلمانان در قبرهایشان عذاب داده می‌شوند؟

قرطبی به نقل از ابو محمد عبدالحق می‌گوید: عذاب قبر مختص کفار و منافقان نیست، بلکه گروهی از مومنان نیز بدان مبتلا می‌شوند و هر انسانی به اندازه کردارش مجازات می‌گردد.

دلایل فراوانی در این مورد روایت شده که ما به ذکر برخی از آنها بسنده می‌کنیم.

آیا کافر در قبر عذاب داده می‌شود؟

احادیثی هستند حکایت از آن دارند که کفار در قبر عذاب داده می‌شوند، ولی حکیم ترمذی، ابن عبدالبر و سیوطی با این موضوع مخالفت کرده‎اند، حکیم ترمذی اینگونه استدلال می‌کند که امت‌های گذشته اگر به دعوت پیامبران لبیک نمی‌گفتند در دنیا دچار عذاب می‌شدند، اما درباره امت اسلام چنین نیست، عذاب ندارند، چون جهاد برای رسول خدا صلی الله علیه وسلم مشروع است، هرکس از ترس جان خود اسلام را بپذیرد و نفاق را پیشه کند دچار سزای قبر می‌شود.

البته دیدگاه حکیم ترمذی مشکل دارد، چون خداوند بعد از نزول تورات، عذاب دنیوی و فوری را بر منکرین و تکذیب کنندگان دعوت پیامبران نازل نفرموده است. لوامع انوار البهیه للسفارینی: (6/10).

ابن عبدالبر درباره عدم عذاب کفار در قبر به حدیث صحیح پیامبر صلی الله علیه وسلم استدال می‌کنند که می‌فرماید: (إِنَّ هَذِهِ الْأُمَّةَ لا تُبْتَلَى فِی قُبُورِهَا)

(این امت در قبر عذاب داده نمی‌شوند)

اما احادیث صحیح این استدلال را رد می‌کنند و حکایت از آن دارند که عذاب قبر ویژه مؤمن نیست و اختصاص به امت اسلامی‌ندارد.

عبدالحق اشبیلی، ابن قیم، قرطبی، سفارینی و دیگران بر این باوراند که عذاب قبر شامل همه انسان‌ها است. لوامع انوار البهیه للسفارینی: (2/10). و تذکرة القرطبی:(147).

آیا انسانهای غیر مکلف تعذیب داده می‌شوند؟

فتنه یا عذاب قبر به جز انبیا، شهدا و مرزداران و مرابطین دامنگیر هر انسان دیگری می‌شود، چون در نصوص صریحی نجات این چند گروه روایت شده است.

البته در مورد تعذیب کودکان و دیوانگان که مکلف نیستند اختلاف نظر وجود دارد، عده‌ای از علما مانند قاضی ابویعلی و ابن عقیل بر این عقیده هستند که کودکان و دیوانگان در قبر دچار عذاب و فتنه نمی‌شوند.

این گروه می‌گویند: امتحان عذاب و آزمایش برای کسانی است که مکلف هستند، اما کسانی که کردار آنها ثبت و ضبط نمی‌شود دچار محنت و مصیبت قبر نمی‌شوند، چون محاسبه برای چنین افرادی معنی ندارد.

گروهی دیگری مانند ابوحکیم همدانی، ابو الحسن بن عبدوس و گروهی از شافعیان بر این عقیده هستند که کودکان و دیوانگان نیز در قبر با فتنه و عذاب و امتحان روبرو خواهند شد.

امام مالک و برخی دیگر از ابوهریره رضی الله عنه نقل کرده که رسول‎الله صلی الله علیه وسلم بر طفلی نماز جنازه خواند و فرمود: (اللَّهُمَّ قِه عَذَابَ الْقَبْرِ وَفِتْنَةَ الْقَبْرِ )

(پروردگارا این نوزاد را از عذاب و فتنه قبر نجات بده)

این حدیث قول کسانی را تایید می‌کند که قایل به امتحان کودکان و دیوانگان در آخرت هستند و آنها را در قیامت مکلف می‌دانند، عقیده اغلب علما اهل سنت از محدثین و متکلمین همین است. امام ابوالحسن اشعری از اهل سنت همین را نقل کرده و ترجیح داده است و مقتضی و مستفاد از عبارات و کلام امام احمد نیز همین است. مجموع فتاوی شیخ الاسلام ابن تیمیه: (4/257و277).

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏

وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.‏

دکتر عمر سلیمان اشقر

منبع: کتاب "قیامت صغری و قیامت کبری"؛ دکتر عمر سلیمان اشقر.‏

عصر اسلام

IslamAge.com