2024 Nov 23

www.islamage.com    

عـنوان    :       

در اواخر حکومت سلطان ابراهیم اول، اوضاع حکومت عثمانی رو به نا آرامی و هرج و مرج گذاشت. وضعیت اقتصادی و مالی بلاد نا به سامان گشت، و لشکریان ینی چری در امور حکومتی دخالت می‌نمودند. اگر چه سلطان ابراهیم قصد نابودی گروه فتنه را داشت، ولی گروه ینی چری از وی پیشی گرفتند و نخست سلطان را از خلافت خلع کرده و منصب خلافت را به پسرش سپردند، سپس ده روز پس از آن به قتل او اقدام ورزیدند.

محمد چهارم در مدت نیابت

سلطان محمد چهارم هنگامی که بر عرش سلطنت نشست، در هفتمین سال از زندگی خویش به سر می‌برد. وی در 29 رمضان 1051 (1642م) متولد شد و هنگامی که کودک بود، مادربزرگش «کوسم مه پیکر» به نیابت از وی متولی سلطنت شده بود و زمام امور به دستان او می‌چرخید. مدت زمان نیابت او سه سال به طول انجامید. در این دوران بر نا به سامانی‌ها افزوده گشت، و استبداد ینی چری‌ها در حکومت بیشتر شده، و در اکثر امور دولتی دخالت می‌کردند.

پس از وفات مادربزرگ وی در سال 1062هـ هنوز محمد چهارم به سنی که بتواند خود مستقیما در امور سلطنت دخالت کند، نرسیده بود. به همین جهت مادر وی «خدیجه تاریخان» به نیابت از وی در امور سلطنت حکم صادر می‌نمود.

خدیجه تاریخان برای پیشرفت امور مملکت، شخصی به نام «محمد پاشا کوبریللی» را که از مردان سیاست و فکر بود، به عنوان صدر اعظم بر گزید. اما محمد کوبریللی به شرطی این امر را پذیرفت که دستان او در اداره‌ی امور و دخالت مستقیم در دولت برای حل مشاکل موجود، را باز بگذارند. خدیجه تاریخان برای حفظ منافع نظام و باز گشت آرامش به جامعه و مؤسسات دولتی این شروط را پذیرفت.

سلطان محمد چهارم و صدر اعظم کوبریللی

صدر اعظم محمد پاشا کوبریللی در (26 ذوالقعده 1066) اعلان نمود که سلطان محمد به سن بلوغ رسیده، و از این به بعد نیاز به نیابت مادرش یا کسی دیگر ندارد. مادرش نیز پس از آن که مطمئن شد که زمام امور در دست شخصی امین است، خود را از دخالت در امور سلطنت کنار کشید، و به اعمال خیر و تربیت فرزندش سلیمان و احمد مشغول شد.

محمد باشا کوبریللی برای باز گشت هیبت و عظمت به دولت عثمانی تلاش نمود، با ینی چری‌ها و کسانی که علیه دولت خروج کرده بودند به شدت برخورد کرد، و آن‌ها را مجبور ساخت برای دولت احترام قائل باشند. وی برای اجرای سیاست خویش در راستای تحقق امنیت برای دولت و جامعه، از سیاست مشت آهنین استفاده می‌کرد. او سپس سلطان محمد چهارم را مکلف ساخت تا از دولت در برابر تهدیدها دفاع کند، آن‌ها سپس ونیزی‌ها را شکست دادند، و جزیرۀ «لمنوس» و برخی از جزایر  را از آنان باز پس گرفتند.

ونیزی‌ها این جزایر و تنگه‌ی «داردانل» را به تصرف خویش در آورده بودند، و دولت عثمانی را در محاصره‌ی دریایی قرار داده و از ورود مواد ضروری به استانبول جلوگیری به عمل می‌آوردند. این امر سبب بالا رفتن قیمت و تورم شده بود، و اگر سیاست صدر اعظم «کوبریللی» نبود، چه بسا این محاصره زیان‌های جبران ناپذیری را به دولت عثمانی وارد می‌ساخت.

سقوط قلعه‌ی نوهزل اتریش

صدر اعظم «محمد کوبریللی» پس از پنج سال تلاش و کوشش در راه بازگشت هیبت دولت عثمانی در سطح جهانی، سر انجام در سال 1072هـ دار فانی را وداع گفت. سلطان محمد پس از وفات صدر اعظم محمد کوبریللی فرزندش «احمد کوبریللی» را به منصب پدرش رساند. این صدر اعظم جوان که در سن بیست و شش سالگی متولی این منصب شد، از نظر سنی کوچکترین فردی است که در دولت عثمانی عهده‌دار این مقام گشته است؛ وی روش پدرش را پیمود، و با درایت وسیاست خویش متوجه کمبود و ضعف در جبهه‌ی خارجی گشت.

وی برای جبران کمبودهای جبهه‌ی خارجی، خود مستقیما وارد میدان عمل شد. صدر اعظم جوان امور داخلی را به «قره مصطفی پاشا» سپرد، و خود برای جنگ با اتریش آماده‌ی نبرد شد.

کوبریللی در رأس لشکری 120هزار نفری همراه با توپخانه به سوی ادرنه حرکت کرد، تا اینکه به قلعه‌ی نوهزل رسید. این قلعه در شمال غرب بوداپست، و 120 کیلومتری شرق وین قرار گرفته است. این قلعه یکی از مستحکم‌ترین دژها در اروپا به شمار می‌رفت و از نظر استراتژیک ارزش زیادی برای آنان داشت.

صدر اعظم احمد کوبریللی پس از سی و پنج روز محاصره‌ی قلعه‌ی نوهزل، سرانجام در 25 صفر 1074هـ این قلعه را فتح کرد. سپس نزدیک به سی قلعه‌ی دیگر را به این فتوحات افزود. دولت اتریش که موقعیت خود را در خطر می‌دید، در مقابل پرداخت غرامت جنگی به مقدار 200هزار سکه‌ی طلا از دولت عثمانی درخواست صلح کرد، و به فرمانروایی عثمانی بر قلعه‌های فتح شده نیز معترف گشت.

اما متأسفانه این قلعه پس از مرگ صدر اعظم احمد کوبریللی، دو باره به تصرف اتریش در آمد.

فتح جزیره‌ی کریت

دو سال از فتح قلعه‌ی نوهزل نگذشته بود، که سلطان محمد چهارم، صدر اعظم احمد باشا کوبریللی را مکلف به فتح جزیره‌ی کریت کرد که در دوران سلطان ابراهیم اول فتح کامل آن به تأخیر افتاد.

کوبریللی در رأس نیروی دریایی به سوی جزیره‌ی کریت حرکت کرد، و در رمضان سال 1077هـ قلعه‌ی «کاندیه» را محاصره نمود. این حصار هفت ماه به طول انجامید.

در پایان، دولت ونیز ناچار حاضر به تسلیم قلعه به لشکر عثمانی‌ها شدند. کوبریللی پس از فتح قلعه به سمت جزیره‌ی کریت حرکت کرد، و در تاریخ 14 ذوالحجه 1080 آن را فتح نمود.

جنگ با روسیه

جنگ با روسیه به سبب توسعه‌ی نفوذ روس‌ها در منطقه‌ی قفقاز و به سبب مسأله‌ی اوکراین آغاز شد. سلطان محمد و صدر اعظم «قره مصطفی پاشا» (وی پس از مرگ احمد کوبریللی در 24 رمضان  1087 به منصب صدر اعظم نائل شد) به روس‌ها حمله بردند. آن‌ها در طی بیست و دو روز محاصره‌ی قلعه‌ی جهزین در اوکراین، سرانجام آن را فتح کردند، و بیست هزار نفر از لشکر روس‌ها در آنجا به قتل رسیدند.

سلطان پس از دو سال قصد حمله‌ی مجدد به روسیه کرد. اما در این مرحله با بستن معاهده‌ی صلح بین دو طرف در 22 محرم 1092 جنگ پایان یافت و دو کشور اتفاق کردند، تا اوکراین بین دو طرف تقسیم شود، و قسمت بزرگتر آن زیر سیطره‌ی عثمانی‌ها باشد.

محاصره‌ی وین برای بار دوم

دولت‌های اروپایی از نیروی عثمانی‌ها ترسیده بودند، لذا برای تعرض به آنها دور هم جمع شدند، که در رأس آن‌ها دولت اتریش بود که در امور مجارستان دخالت می‌نمود، به همین سبب دولت عثمانی  دستور داد تا با وارد ساختن ضربه‌ای قوی به اتریش، آن‌ها را از دخالت در امور مجارستان که تحت سیطره‌ی عثمانی‌ها قرار داشت، باز دارند.

در 19 رجب 1094 لشکر عثمانی به رهبری «قره مصطفی باشا» به وین رسید، و محاصره‌ی آن تا دو ماه استمرار یافت. اروپا همگی برای نجات این ایالت اتریش، هم دست شدند، و امدادات و کمک‌های زیادی را برای این شهر تدارک دیدند. این کمک‌ها از پلی که تحت نظارت عثمانی‌ها بود گذشت، و به شهر رسید، و این به خاطر خیانت نگهبانان پل صورت گرفت.

نبرد بین دو گروه شروع شد، اما به سبب کمک‌های فراوانی که به وین شده بود، عثمانی‌ها متحمل شکست شدند، و در 20 رمضان 1094 محاصره‌ی این شهر را رها ساختند. کلیساهای مسیحی به خاطر این پیروزی زنگ‌های خود را به صدا در آورده، و جشن گرفتند.

خلع سلطان محمد چهارم

سلطان محمد چهارم پس از متحمل شدن شکست در وین، تحت تأثیر برخی از دشمنان صدر اعظم «قره مصطفی پاشا» قرار گرفت، و دستور داد تا وی را به قتل برسانند. این واقعه در 6 محرم 1095 صورت گرفت. با قتل وی امور دولت مختل گشت، و هیچ فرد لایقی برای اداره امور حکومت وجود نداشت.

با کشته شدن صدر اعظم، سرزمین‌های بسیاری از زیر سیطره‌ی عثمانی‌ها خارج شد. اتریش به مجارستان حمله برد، و آن را تصرف نمود. آن‌ها پس از مدتی قلعه نوهزل را نیز به تصرفات خویش افزودند؛ از سویی دیگر سربازان ونیزی بیشتر شهرهای یونان را اشغال کردند.

سلطان محمد چهارم برای به دست گیری زمام امور و باز گرداندن سرزمین‌های اشغال شده تلاش نمود، ولی موفقیتی کسب نکرد. در طی این مدت صدر اعظم «سلیمان پاشا» در تاریخ 3 شوال 1098  شکست سنگینی در برابر اتحاد مسیحیان متحمل شد.

شکست‌های پی در پی دولت عثمانی در اواخر قرن 11 هجری سبب شورش لشکری شد. سرانجام مردان و سیاستمداران دولت در تاریخ 3 محرم سال 1099 تصمیم به خلع سلطان محمد چهارم گرفتند، و پس 40سال خلافت، وی را از این منصب خلع نمودند.

پس از خلع سلطان محمد چهارم، برادرش سلیمان دوم به منصب خلافت برگزیده شد. دولت عثمانی در تاریخ خلع سلطان محمد چهارم، بسیاری از اراضی خویش را توسط ونیز و اتریش از دست داده بودند. پس از دوران سلطان محمد چهارم، دوره‌ی توقف فتوحات و رکود عثمانی‌ها آغاز گشت.

ترجمه و تحقیق: أبو أنس

سايت عصر اسلام

www.IslamAge.com

* الدولة العثمانیة- تألیف: دکتر علی محمد صلابی.

* الدولة العثمانية في التاريخ الإسلامي الحديث - تألیف: اسماعيل احمد ياغى

* سایت ويكيبيديا، سایت قصة الإسلام ، الموسوعة الحرة- سایت إسلام أون لاین . نت -  سایت المعرفه

* تاريخ الدولة العلية العثمانية - تألیف: محمد فریک بک

* التاريخ الاسلامى، العهد العثمانى ، تألیف محمود شاکر، المکتب الإسلامی، الطبعة الثالثة، 1411هـ/1991م.